नभ झाकळलेले वरती
मन धूसर आणि ढगाळ
गिरिशिखरांवरती धुंद
ओथंबुन वर्षाकाळ
A NON-PROFIT
A NON-PROFIT, NON-COMMERCIAL PUBLIC SERVICE INITIATIVE BY SURESH SHIRODKAR
रम्य ते बालपण!
'श्रावण मासि हर्ष मानसी' म्हणत रिमझिम पावसात चिंब भिजलेले ते दिवस किंवा 'आनंदी आनंद गडे' म्हणत नाचत-बागडत मारलेल्या उड्या; 'पावसाच्या धारा येती झरझरा' म्हणत पाण्यात सोडलेल्या कागदी बोटी; 'छान किती दिसते.. फुलपाखरू' गुणगुणत बागेत बागडलेले ते क्षण. प्रिय अमुचा एक महाराष्ट्र देश' किंवा 'आमुचे.. चढवू गगनी निशाण' म्हणत पंधरा ऑगष्टच्या प्रभातफेरीत भरपावसात भिजत दिलेल्या घोषणा; 'लाडकी बाहुली होती माझी एक' म्हणत खेळलेले भातुकलीचे खेळ.. रम्य ते बालपण आणि रम्य ते शालेय जीवन! वयं पुढे पुढे सरकत गेले तसे बालपण निघून गेलं. पण व्यक्ती वयाने किंवा कर्तृत्वाने कितीही मोठी झाली तरी प्रत्येकाच्या अंतःकरणात कुमार वयात शिकलेले धडे आणि कवितांसाठी एक छोटासा कोपरा राखून ठेवलेला असतो. कुमार वयात शिकलेले धडे आणि विशेषत: कविता यांचा बालमनावर उमटलेला विलोभनीय ठसा जीवनात कधीच पुसला जात नाही. शालेय अभ्यासक्रमातल्या कविता आजही विसरता येत नाहीत. किंबहूना, अगदी बालपणापासून त्या कविता कुठेतरी खोलवर आपल्या मनात घर करून बसलेल्या असतात. शालेय जीवनात शिकत असताना ज्या शिक्षकांनी अशा कविता आपल्या हृदयावर बिंबविल्या त्या गुरुजनांचे ॠण कसं व्यक्त करावं हे कळत नाही.
साधारणत: १९४० सालापासून अगदी अलीकडच्या शालेय अभ्यासक्रमातल्या म्हणजेच जवळजवळ तीन पिढ्यांनी अभ्यासलेल्या काही निवडक कविता इथे संग्रहीत करून त्या गुरुजनांना आणि सर्व मान्यवर कविंना हा मानाचा मुजरा...!!
साधारणत: १९४० सालापासून अगदी अलीकडच्या शालेय अभ्यासक्रमातल्या म्हणजेच जवळजवळ तीन पिढ्यांनी अभ्यासलेल्या काही निवडक कविता इथे संग्रहीत करून त्या गुरुजनांना आणि सर्व मान्यवर कविंना हा मानाचा मुजरा...!!
सुचना:
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
महत्त्वाची सुचना: ह्या ब्लॉगवरील प्रकाशित सर्व कविता बालभारती, युवकभारती, कुमारभारती या पाठ्यपुस्तकातील आणि १९७१-७२ पुर्वीच्या शालेय स्तरावरील क्रमिक पुस्तकातील असून, माझ्याकडून त्या कवितांचा कोणताही व्यवहारी वापर होत नाही. ह्या सर्व कविता वेगवेगळ्या माध्यमांतून संकलित करून आंतरजालावर केवळ हा एक संग्रह बनवलेला आहे. या सर्व कवितांचे हक्क महाराष्ट्र राज्य पाठ्यपुस्तक निर्मिती व अभ्यासक्रम संशोधन मंडळ, माध्यमिक व उच्य माध्यमिक शिक्षण मंडळ, संबंधित कवी किंवा त्यांच्या वारसदारांकडे सुरक्षित असून कोणत्याहि प्रकारे कॉपीराईट भंग करण्याचा अथवा कोणाच्या भावना दुखवण्याचा उद्देश नाही. केवळ मराठी काव्य-रसिक, वाचक आणि अभ्यासक यांना शालेय अभ्यासक्रमातील अनमोल कवितांचा खजिना आंतरजालावर एकत्र उपलब्ध करून देण्याचा हा एक प्रांजळ प्रयत्न आहे.
येथील कवितांच्या प्रकाशनाबद्दल संबंधितांना काही आक्षेप असल्यास किंवा कॉपीराईट हक्क भंग होत असल्यास त्या काढून टाकल्या जातील. प्रत्येक कवितेच्या खाली कवींची नावे दिली असून नजरचुकीने एखादे नाव राहिले असल्यास किंवा चुकीचे नाव दिलेले असल्यास कृपया लक्षात आणुन द्यावे ही विनंती.
ह्या ब्लॉगवरील कविता कॉपी पेस्ट (Copy & Paste) करता येणार नाहीत याची काळजी घेण्यात आली आहे. तुम्ही या उत्तमोत्तम कविता वाचाव्यात, त्यांचा आनंद घ्यावा याचसाठी आंतरजालावर उपलब्ध करुन दिल्या आहेत. आपणांस या कविता विनासायास एकाचठिकाणी उपलब्ध करून देण्यासाठी संग्राहकाने घेतलेले कष्ट, वेळ आणि श्रम याची बूज राखणे अपेक्षित आहे. कॉपी पेस्टचा अंगवळणी पडलेला शॉर्टकट चोखाळण्यापेक्षा ब्लॉगच्या लिंकचा उपयोग करावा असे संग्राहकाला वाटते. एखादी कविता तुमच्या संग्रही असावी असं वाटलं तर ती लिहून काढा, अथवा, तुमचा इ-मेल आयडी आम्हाला कळवल्यास आपल्याला हवी असलेली कविता मेलवरून जरुर पाठवू.
कृपया ह्या ब्लॉगवरील साहित्याचा कुणीही व्यवहारी वापर करू नये हि विनंती. सर्व वाचकांनी याची नोंद घ्यावी.
येथील कवितांच्या प्रकाशनाबद्दल संबंधितांना काही आक्षेप असल्यास किंवा कॉपीराईट हक्क भंग होत असल्यास त्या काढून टाकल्या जातील. प्रत्येक कवितेच्या खाली कवींची नावे दिली असून नजरचुकीने एखादे नाव राहिले असल्यास किंवा चुकीचे नाव दिलेले असल्यास कृपया लक्षात आणुन द्यावे ही विनंती.
ह्या ब्लॉगवरील कविता कॉपी पेस्ट (Copy & Paste) करता येणार नाहीत याची काळजी घेण्यात आली आहे. तुम्ही या उत्तमोत्तम कविता वाचाव्यात, त्यांचा आनंद घ्यावा याचसाठी आंतरजालावर उपलब्ध करुन दिल्या आहेत. आपणांस या कविता विनासायास एकाचठिकाणी उपलब्ध करून देण्यासाठी संग्राहकाने घेतलेले कष्ट, वेळ आणि श्रम याची बूज राखणे अपेक्षित आहे. कॉपी पेस्टचा अंगवळणी पडलेला शॉर्टकट चोखाळण्यापेक्षा ब्लॉगच्या लिंकचा उपयोग करावा असे संग्राहकाला वाटते. एखादी कविता तुमच्या संग्रही असावी असं वाटलं तर ती लिहून काढा, अथवा, तुमचा इ-मेल आयडी आम्हाला कळवल्यास आपल्याला हवी असलेली कविता मेलवरून जरुर पाठवू.
कृपया ह्या ब्लॉगवरील साहित्याचा कुणीही व्यवहारी वापर करू नये हि विनंती. सर्व वाचकांनी याची नोंद घ्यावी.
ब्लॉगला भेट दिल्याबद्दल धन्यवाद !
- सुरेश शिरोडकर (संग्राहक)
balbharati.suresh@gmail.com
skarsuresh@gmail.com
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
2 October 2025
30 September 2025
निळा पारवा
वसुंधरेच्या माथ्यावरती
घुमतो आहे
आभाळाचा निळा पारवा.
डोळ्यावरती राखी ढापण,
लक्ष सदाचें धनिणीपाशी
अन धनिणीच्या पायामधल्या
रुणझुणणाऱ्या नादापाशी.
–अवचित काही घडलें
आणि दचकला निळा पारवा;
टपोरल्या डोळ्याच्या गुंजा.
जाती त्याच्या अगदी जवळून
किलबिलणारे कुणी मुशाफिर
रंगित पक्षी…
कुणी घासली चोच तयावर;
कुणी घातली शिळ तयाला;
ऐकविली…पंखाची फडफड;
दाखविले चित्रांकित वैभव
पंखावरचे.
गिरकी घालुन त्याच्या भवती
निघुन गेले.. धुंद मुशाफिर;
झुलवित अपुले पंखे,
झुलवित त्याला.
पुन्हा दचकला निळा पारवा
मनात भरले वारे–
पिसा पिसातुन थरथरणारे;
फुगली पंखे;
उचलुन धरला पोटापाशी
पाउ एकुटा;
मान ताठली जरा खालती
झेंप भाराया…
तोच वरी ये वसुंधरेचा
तांबुस गोरा कोमलसा कर.
भरवई त्याच्या टोची मध्ये
एकच मोती
शुभ्र टपोरा,
एकच माणिक, झगमगणारे.
पुन्हा टेकले पाउल खाली;
नितळाई ये पुन्हा पिसांवर
–आणि लागला पुन्हा घुमाया
आभाळाचा……. निळा पारवा.
— इंदिरा संत
घुमतो आहे
आभाळाचा निळा पारवा.
डोळ्यावरती राखी ढापण,
लक्ष सदाचें धनिणीपाशी
अन धनिणीच्या पायामधल्या
रुणझुणणाऱ्या नादापाशी.
–अवचित काही घडलें
आणि दचकला निळा पारवा;
टपोरल्या डोळ्याच्या गुंजा.
जाती त्याच्या अगदी जवळून
किलबिलणारे कुणी मुशाफिर
रंगित पक्षी…
कुणी घासली चोच तयावर;
कुणी घातली शिळ तयाला;
ऐकविली…पंखाची फडफड;
दाखविले चित्रांकित वैभव
पंखावरचे.
गिरकी घालुन त्याच्या भवती
निघुन गेले.. धुंद मुशाफिर;
झुलवित अपुले पंखे,
झुलवित त्याला.
पुन्हा दचकला निळा पारवा
मनात भरले वारे–
पिसा पिसातुन थरथरणारे;
फुगली पंखे;
उचलुन धरला पोटापाशी
पाउ एकुटा;
मान ताठली जरा खालती
झेंप भाराया…
तोच वरी ये वसुंधरेचा
तांबुस गोरा कोमलसा कर.
भरवई त्याच्या टोची मध्ये
एकच मोती
शुभ्र टपोरा,
एकच माणिक, झगमगणारे.
पुन्हा टेकले पाउल खाली;
नितळाई ये पुन्हा पिसांवर
–आणि लागला पुन्हा घुमाया
आभाळाचा……. निळा पारवा.
21 August 2025
माझ्या या ओटीवर
१
१
चिमणी येते नि कावळा येतो,कोण कोण येते — कोण कोण येते ?
होला येतो नि पारवा येतो,टपटप दाणे टिपून जातो — टिपून जातो.
मैना येते नि पोपट येतो,हू हू घू घू करून जातो — करून जातो
मोर येतो नि लांडोर येते,मंजूळ मंजूळ बोलून जातो — बोलून जातो.
माझ्या या हौदावरथय थय थुई थुई नाचून जाते — नाचून जाते.
२
चिमणी येते नि कावळा येतो,कोण कोण येते — कोण कोण येते ?
होला येतो नि पारवा येतो,बुडबुड गंगे न्हाऊन जातो — न्हाऊन जातो.
मैना येते नि पोपट येतो,थेंबथेंब पाणी पिऊन जातो — पिऊन जातो.
मोर येतो नि लांडोर येते,पाणी उडवून खेळून जातो — खेळून जातो.
माझ्या या बागेतथुई थुई थुई थुई नाचून जाते — नाचून जाते.
३
चिमणी येते नि कावळा येतो,कोण कोण येते — कोण कोण येते ?
मैना येते नि पोपट येतो,इकडे तिकडे उडून जातो — उडून जातो.
मोर येतो नि लांडोर येते,पेरु, डाळिंब खाऊन जातो — खाऊन जातो.
कोकीळ येतो नि बुलबुल येतो,आंब्याच्या डहाळीवर झुलून जाते — झुलून जाते.
गोड गोड गाणी गाऊन जातो — गाऊन जातो.
— ताराबाई मोडक
काय झालं सोनुलीला (अंगाई)
काय झालं सोनुलीला?
रडूं कशाचं डोळ्यांत?
पोरक्या वासरावाणी
कशापायीं हा आकांत?
डोळ्यांतल्या आंसवांच्या
पाणीदारशा मोत्यांनीं
डंवरलें काहून ग !
लाल गुलाब हे दोन्ही
रडूं नको ग अं हं ! मीं
देतें बाईला भुल्जाई
हांसतील कशा मग
ओठांवर जाईजुई
जांभया कां देशी अशा
नीज आली कां मैनेला ?
झोप झोप छबुकडे !
मीच थोपटतें तुला
जाय उडून रे ! हाड्या
नको करुं कावकाव
नीजते ही पांघरुनी
लुगड्याचा माझ्या शेव
गुंगी जाईल निघून
हड हड दूर आकू
डोळा लागला बाईचा
वायकारणी नको भुंकूं
ये ग ये ग हम्मा ये ग
दुदू दे ग तान्हुलीला
राघो ! पळत ये तूंहि
घाल वारा साळुंकीला
पाय वजे वजे टाका
गोड गोड ओव्या म्हणा
चारा घेऊन तुम्ही या
टांगा मैनाइ ! पाळणा
चिड्या रंगीत तावाच्या
द्या ग ! त्यावर लावून
गुलाबाच्या पाकळ्यांचं
करा छान अंथरुण
मीच निजवितें त्यांत
माझ्या जिवाची ही राणी
हिंदवतें अन् बाईला
गात गात गोड गाणीं
– वि. भि. कोलते
रडूं कशाचं डोळ्यांत?
पोरक्या वासरावाणी
कशापायीं हा आकांत?
डोळ्यांतल्या आंसवांच्या
पाणीदारशा मोत्यांनीं
डंवरलें काहून ग !
लाल गुलाब हे दोन्ही
रडूं नको ग अं हं ! मीं
देतें बाईला भुल्जाई
हांसतील कशा मग
ओठांवर जाईजुई
जांभया कां देशी अशा
नीज आली कां मैनेला ?
झोप झोप छबुकडे !
मीच थोपटतें तुला
जाय उडून रे ! हाड्या
नको करुं कावकाव
नीजते ही पांघरुनी
लुगड्याचा माझ्या शेव
गुंगी जाईल निघून
हड हड दूर आकू
डोळा लागला बाईचा
वायकारणी नको भुंकूं
ये ग ये ग हम्मा ये ग
दुदू दे ग तान्हुलीला
राघो ! पळत ये तूंहि
घाल वारा साळुंकीला
पाय वजे वजे टाका
गोड गोड ओव्या म्हणा
चारा घेऊन तुम्ही या
टांगा मैनाइ ! पाळणा
चिड्या रंगीत तावाच्या
द्या ग ! त्यावर लावून
गुलाबाच्या पाकळ्यांचं
करा छान अंथरुण
मीच निजवितें त्यांत
माझ्या जिवाची ही राणी
हिंदवतें अन् बाईला
गात गात गोड गाणीं
– वि. भि. कोलते
5 July 2025
या काळाच्या भाळावरती
या काळाच्या भाळावरती,
तेजाचा तू लाव टिळा
आणि फुलू दे तुझ्या श्रमातुन
मानवतेचा इथे मळा ॥धृ॥
नित्य नवी तू पाही स्वप्ने
साकाराया यत्न करी
सूर्यफुलांच्या फुलवी बागा
उजेड यावा घरोघरी
वाहत येवोत समृद्धीच्या,
नद्याच सगळ्या खळाखळा ॥१॥
काट्यांमधल्या वाटांमधुनि
चालत जा तू पुढे पुढे
या वाटा मग अलगद नेतील
पाऊस भरल्या नभाकडे
झळा उन्हाच्या सरुन जातील,
नाचत येईल पाणकळा ॥२॥
अंधाराला तुडवित जाऊन
घेऊन ये तू नवी पहाट
कणाकणाला उजेड देऊन
उजळ धरेचे दिव्य ललाट
डोंगर सागर फत्तर यांना,
सुवर्णसुंदर देई कळा ॥३॥
उंच आभाळी घेऊन झेपा
काढ शोधुनि नव्या दिशा
नवीन वारे घेऊन ये तू
घेऊन ये तू नव्या उषा.
करणीमधुनी तुझ्या गाऊ दे,
धरणीवरल्या शिळा शिळा ॥४॥
— उत्तम कोळगावकर
तेजाचा तू लाव टिळा
आणि फुलू दे तुझ्या श्रमातुन
मानवतेचा इथे मळा ॥धृ॥
नित्य नवी तू पाही स्वप्ने
साकाराया यत्न करी
सूर्यफुलांच्या फुलवी बागा
उजेड यावा घरोघरी
वाहत येवोत समृद्धीच्या,
नद्याच सगळ्या खळाखळा ॥१॥
काट्यांमधल्या वाटांमधुनि
चालत जा तू पुढे पुढे
या वाटा मग अलगद नेतील
पाऊस भरल्या नभाकडे
झळा उन्हाच्या सरुन जातील,
नाचत येईल पाणकळा ॥२॥
अंधाराला तुडवित जाऊन
घेऊन ये तू नवी पहाट
कणाकणाला उजेड देऊन
उजळ धरेचे दिव्य ललाट
डोंगर सागर फत्तर यांना,
सुवर्णसुंदर देई कळा ॥३॥
उंच आभाळी घेऊन झेपा
काढ शोधुनि नव्या दिशा
नवीन वारे घेऊन ये तू
घेऊन ये तू नव्या उषा.
करणीमधुनी तुझ्या गाऊ दे,
धरणीवरल्या शिळा शिळा ॥४॥
Subscribe to:
Posts (Atom)