लावणी गिरणीची

सात वाजता सकाळी । भोंगा वाजवी भूपाळी ।
सुरू होते पहिली पाळी । मोठ्या डौलात ।
चाक फिरे गरगरा । सूत निघे भरभरा ।
नटवाया वसुंधरा। आमच्या घामातुन ॥

लेवुन सूत नऊवारी । नखरा बाबीणीचा भारी ।
कांडी गोल फेरे मारी । मग साच्यातुन ।
झडपीनं घालुन वारा । कापसा न देई थारा ।
जोडुन तुटलेल्या तारा । तारा जुळवून ॥

ऐका घामाची कहाणी । फिरवी कळ जादूवानी ।
तंतूतंतूला जोडूनी । वस्त्र गुंफून ।
रंग घेउन आभाळाचा । हिरव्या सोनाळ शेताचा ।
सातरंगी इंद्रधनुत । वस्र भिजवून ॥

नाना ऋतूंच्या हो कळा । खुलवी माझा वस्त्रमळा ।
मरवा, मोतिया, पिवळा । तुरा खोवून ।
झोंबती चैत्राच्या झळा । भिजे श्रावणात शेला ।
ऊब चोरितो हिवाळा । हेरून ऋतूंचा हा चाळा ।
विणतो माझा कबीर भोळा । जगा नटवून ॥

मलमल आणिक दोरवा । झोक साडीचा हिरवा ।
शालू पैठणी भगवा । झळके पीतांबर ।
शोभे काळी चंद्रकळा । मोरपिसावानी डोळा ।
जणू गुलाबाचा कळा । टाकी भुलवून ॥

— नारायण सुर्वे

विझता विझता स्वत:ला

झूठ बोलून आयुष्य कुणालाही सजवता येते
अशी आमंत्रणे आम्हालाही आली; नाहीच असेही नाही

असे किती हंगाम शीळ घालीत गेले घरावरून
शब्दांनी डोळे उचलून पाहिलेच नाही, असेही नाही

शास्त्र्याने दडवावा अर्थ आम्ही फक्त टाळच कुटावे
आयुष्याचा अनुवाद करा सांगणारे खूप; नाहीत असेही नाही

असे इमान विकत घेणारी दुकाने पाड्यापाड्यावर
डोकी गहाण ठेवणारे महाभाग नाहीत असेही नाही

अशा बेइमान उजेडात एक वात जपून नेताना
विझता विझता स्वत:ला सावरलेच नाही, असेही नाही


- नारायण सुर्वे

(Compiled by : Ms. Bhakti Parab, Mumbai)

डोंगरी शेत

डोंगरी शेत माझं गं मी बेनू किती?
आलं वरीस राबून मी मरावं किती?

कवळाचे भारे बाई गं घेऊन चढावं किती,
आडाचं पाणी बाई गं पाणी वढावं किती?

चित्रकार : अशोक जाधव, चिंचोली सांगली

घरात तान्हा माझा गं तान्हा रडंल किती,
तान्ह्याचं रडं ऐकून पान्हा येईल किती?

आलं आलं वरीस जमिन नांगरुन,
उभं पीक नाचे सोन्यानं फुलून
पर एक मेला सावकार ठोला,
हिसकून घेतो बाई सोन्याचा गोळा
असं उपाशी राहून गं आम्ही मरावं किती?

म्हागाइनं बाई घातला हैदोस
गळा आवळी बाई सावकारी फास
कुनाचे देऊ आन कुनाचं ठेवू
अशीच वर्सावर वर्स जातील किती?

या संसारा बाई सांजी येईना
रक्त गाळून अंगा धडूत मिळंना
कष्टाचं फळ बाई पदरांत पडंना
टीचभर पोटाला, हातभर देहाला जपावं किती?

अक्षय ऱ्हाया कुंकू कपाळा
संसार वेलीच्या फुलवाया फुला
रुप नवं आणू माय धरतीला
तोडू जुलमाचे काच, हे रावणी फास,
एकीचं निशाण हाती.


— नारायण सुर्वे

.

विश्वास ठेव

इतका वाईट नाही मी; जितका आज समजतेस
दाहक नव्हते ऊन जितके तू आज समजतेस

तडजोड केली नाही जीवनाशी; हे असे दिवस आले
आयुष्यभर स्वागतास पेटते निखारेच सामोरे आले

हारलो कैकदा झुंजीत; तूच पदराचे शीड उभारलेस
हताश होऊन गोठलो; तूच पाठीवर हात ठेवलेस.

कसे जगलो आपण, किती सांगू, किती करून देऊ याद
पळे युगसमान भासली; नाही बोलवत, नको ती मोजदाद.

अशी उदास, आकुल, डोळ्यांत जहर साठवीत पाहू नको
आधीच शरमिंदा झालो आहे; अधिक शरमिंदा करू नको

आयुष्य घृणेत सरणार नाही; हवीच तर घृणाही ठेव
ज्या खडकावर घुसळलीस मान त्या माणसावर विश्वास ठेव.


-- नारायण सुर्वे (सनद)

दोन दिवस

दोन दिवस वाट पाहण्यात गेले; दोन दुःखांत गेले

हिशोब करतो आहे किती राहिलेत डोईवर उन्हाळे
शेकडो वेळा चंद्र आला; तारे फुलले, रात्र धुंद झाली;
भाकरीचा चंद्र शोधण्यातच जिंदगी बरबाद झाली.

हे हात माझे सर्वस्व; दारिद्र्याकडे गहाणच राहिले
कधी माना उंचावलेले, कधी कलम झालेले पाहिले
हरघडी अश्रू वाळविले नाहीत; पण असेही क्षण आले
तेव्हा अश्रूच मित्र होऊन साहाय्यास धावून आले.

दुनियेचा विचार हरघडी केला, अगा जगमय झालो
दुःख पेलावे कसे, पुन्हा जगावे कसे; याच शाळेत शिकलो
झोतभट्टीत शेकावे पोलाद तसे आयुष्य छान शेकले
दोन दिवस वाट पाहण्यात गेले; दोन दुःखांत गेले.


- नारायण सुर्वे (ऐसा गा मी ब्रह्म)