आला आषाढ-श्रावण

आला आषाढ-श्रावण
आल्या पावसाच्या सरी;
किती चातकचोचीने
प्यावा वर्षा‌ऋतू तरी !

काळ्या ढेकळांच्या गेला
गंध भरून कळ्यांत;
काळ्या डांबरी रस्त्याचा
झाला निर्मळ निवांत.

चाळीचाळीतून चिंब
ओंली चिरगुटें झाली;
ओल्या कौलारकौलारीं
मेघ हुंगतात लाली.

ओल्या पानांतल्या रेषा
वाचतात ओले पक्षी;
आणि पोपटी रंगाची
रान दाखवितें नक्षी.

ओशाळला येथे यम,
वीज ओशाळली थोडी,
धावणाऱ्या क्षणालाही
आली ओलसर गोडी.

मनी तापलेल्या तारा
जरा निवतात संथ;
येतां आषाढ-श्रावण
निवतात दिशा-पंथ.

आला आषाढ-श्रावण
आल्या पावसाच्या सरी;
किती चातकचोचीने
प्यावा वर्षा‌ऋतू तरी !



— बा. सी. मर्ढेकर

अक्कू बक्कू

आमच्या घरात मांजरे येतात
त्यांना छुत छुत करायचे नसते
अक्कू त्यांना फिस फिस करते
बक्कू पुढ्यात दूध ठेवते.

आमच्या अंगणात चिमण्या कावळे
त्यांना हुश हुश करायचे नसते
अक्कू टोपलीत तांदूळ आणते
बक्कू मुठीने फेकत बसते.

आमच्या फाटकात कुत्री येतात
त्यांना हड हड करायचे नसते
अक्कू त्यांना यू यू म्हणते
बक्कू भाकर आणून देते.

आमच्या कुंपणाशी गायी येतात
त्यांना हैक हैक करायचे नसते
अक्कू त्यांना गोंजारत राहते
बक्कू आणून चारा देते.

आमच्या कपाटात झुरळे दिसतात
त्यांना मात्र हाकलायचे असते
अक्कू झाडू आणून देते
बक्कू त्यांना पळवून लावते

— इंदिरा संत

कोणाचे ग कोणाचे ?

कोणाचे ग कोणाचे ?
सुंदर डोळे कोणाचे ?
त्या पाण्यातील माशाचे,
की माझ्या बाळाचे ? ll १ ll

कोणाचे ग कोणाचे ?
लाल गाल ग कोणाचे ?
झाडावरच्या गुलाबाचे,
की माझ्या बाळाचे ? ll २ ll

कोणाचे ग कोणाचे ?
गोड बोल ग कोणाचे ?
त्या गाणाऱ्या मैनेचे,
की माझ्या बाळाचे ? ll ३ ll

कोणाचे ग कोणाचे ?
रूप गोजिरे कोणाचे ?
आकाशातील चंद्राचे,
की माझ्या बाळाचे ? ll ४ ll



— आशा गवाणकर

सृष्टीची करमणुकीची घटना

होती सृष्टी कुठे उजेड अथवा अंधार होता कुठे
होता मात्र तदा जगज्जनक तो, हा काळ होता कुठे
कोणी, कांही, कुठे, कधीही नव्हते, तेंव्हा जगन्नायक
ईच्छा साधन घेऊनि बनविता झाला महापुस्तक II १ II

कोरे पुस्तक निर्मिले प्रथम ते आकाश ज्या बोलती
नाना तारकपुंज त्यात लिहिले, त्यांची न कोणा मिती
तेथे काढियली यथाक्रम तरु, पक्षी, पशु माणसे
होवो हे म्हणताच ते उमटले जागी जसेच्या तसे II २ II

झाले पुस्तक पूर्ण विश्व म्हणतो ज्याला इथे आपण
वाचाया बसला प्रभू उलटी तो पाने स्वयें वाचून
त्याने आजवरी किती उलटलि पाने तया ठाऊक
जाणे तोच पुढिल उरली पाने किती आणिक II ३ II

जन्मापासून पाहिली वरिवरि तेवीस पाने पुरी
कोणा माहित आणखी कितीतरी पाहीन ह्या भूवरी
दृष्टीदेखत आज पान सरले, आले नवे बाहिर
जाणू काय अम्ही शुभाशुभ किती पाहिलं तो यावर II ४ II

— अज्ञात

संकलन व संकल्पना: Shri Vilas Daoo, Mumbai

तारकांचे गाणें

कुणि नाहीं ग, कुणि नाहीं		आम्हांला पाहत बाई
शांति दाटली चोहिंकडे,		या ग आतां पुढें पुढें
लाजत लाजत		हळूंच हांसत
खेळ गडे, खेळूं कांहीं,		कोणीही पाहत नाहीं !
सुंदरतेला नटवून,		कोमलतेला खुलवून,
प्रेमाच्या वसतीकरितां		जगदंतर फुलवूं आतां.
दिव्य सुरांनीं		गीतें गाउनि
विश्वाला निजवायाला		वाऱ्याचा बनवूं झोला
फेकुनि द्या इकडे तिकडे		थोडेसे दंवबिंदु गडे,
या निर्मल अवकाशांत		प्रेमाचें पेरूं शेत
मंद यामिनी		सवें गुंगुनी
झोप लागली जगताला		या ग आतां खेळुं चला
सरितांच्या लहरींवरतीं		नाचूं या निर्भय चित्तीं,
अर्धोन्मीलित फुलवोनी		लपूं चला कलिकांत कुणी
कविहृदयांत		गरके घेत
जाऊनियां खेळूं आतां		हीं गाणीं गातां गातां
एखादी तरुणी रमण		रमणाला आलिंगोनी,
लज्जामूढा भिरुच ती		शंकित जर झाली चित्तीं
तिच्याच नयनीं		कुणी बिंबुनी
धीट तिला बनवा बाई;		भलवा ग, रमणालाही
सुस्वप्नांनी गुंगवुनी		पुण्यात्मे हसवा कोणी,
आशा ज्या त्यांच्या चित्तीं,		त्याच रचा स्वप्नांवरतीं
दयितचिंतनीं,		विरहभावनीं
दिवसां ही झुरली बाला,		भेटू द्या स्वपती हिजला
अनेक असले खेळ करूं		प्रेमाशा विश्वांत भरूं
सोडुनियां अपुले श्वास		जगीं नाचवूं उल्हास
प्रभातकाळीं		नामनिराळीं
होऊनियां आपण राहूं		लोकांच्या मौजा पाहूं !

— बालकवी

निर्झरास

गिरिशिखरें, वनमालाही		दरीदरी घुमवित येई !
कड्यांवरुनि घेऊन उड्या		खेळ लतावलयीं फुगड्या
घे लोळण खडकावरती,		फिर गरगर अंगाभंवतीं;
जा हळुहळु वळसे घेत		लपत-छपत हिरवाळींत;
पाचूंची हिरवीं रानें		झुलव गडे, झुळझुळ गानें !
वसंतमंडप—वनराई		आंब्याची पुढतीं येई.
श्रमलासी खेळुनि खेळ		नीज सुखें क्षणभर बाळ !
हिं पुढचीं पिवळीं शेतें		सळसळती–गाती गीते;
झोप कोठुनी तुला तरी ?		हांस लाडक्या ! नाच करी.
बालझरा तूं बालगुणी,		बांल्यचि रे ! भरिसी भुवनी !
बालतरू हे चोहिंकडे		ताल तुला देतात गडे !
प्रेमभरें त्यांवर तूंही		मुक्त-मणि उधळुनि देई !
बुदबुद–लहरी फुलवेली		फुलव सारख्या भंवतालीं
सौंदर्ये हृदयांमधलीं		दे विश्वी उधळून खुलीं !
गर्द सावल्या सुखदायी		वेलींची फुगडी होई !
इवलालीं गवतावरतीं		रानफुलें फुलती, हंसती.
झुलवित अपुले तुरे-तुरे		निळीं लव्हाळीं दाट भरे.
जादूनेच तुझ्या बा रे !		वन नंदन बनलें सारें ?
सौंदर्याचा दिव्य झरा		बालवसंतचि तूं चतुरा;
त्या लहरीलहरींमधुनी		स्फूर्ति दिव्य भरिसी विपिनीं.
आकाशामधुनी जाती		मेघांच्या सुंदर पंक्ती;
इंद्रधनूची कमान ती		ती संध्या खुलते वरतीं,
रम्य तारका लुकलुकती		नीलारुण फलकावरतीं;
शुभ्र चंद्रिका नाच करी		स्वर्गधरेवर एकपरी;
हिं दिव्यें येती तुजला		रात्रंदिन भेटायाला !
वेधुनि त्यांच्या तेजानें		विसरुनियां अवघी भानें,
धुंद हृदय तव परोपरी		मग उसळी लहरीलहरी
त्या लहरींमधुनी झरती		दिव्य तुझ्या संगीततती !
नवल न, त्या प्राशायाला		स्वर्गहि जर भूवर आला !
गंधर्वा ! तव गायन रे		वेड लाविना कुणा बरें ?
पर्वत हा, ही दरीदरी		तव गीतें भरलीं सारीं.
गाण्यानें भरलीं रानें		वर-खाली गाणें ! गाणें !
गीतमय स्थिरचर झालें !		गीतमय ब्रम्हांड डुलें !
व्यक्त तसें अव्यक्तहि तें		तव गीतें डुलतें-झुलतें !
मुरलीच्या काढित ताना		वृंदावनिं खेळे कान्हा;
धुंद करूनि तो नादगुणें		जडताही हंसवी गानें;
दिव्य तयाच्या वेणुपरी		तूंहि निर्झरा ! नवलपरी
गाउनि हें झुळझुळ गान		विश्वाचे हरिसी भान !
गोपि तुझ्या हिरव्या वेली		रास खेळती भंवतालीं !
तुझ्या वेणुचा सूर तरी		चराचरावर राज्य करी !
काव्यदेविचा प्राण खरा		तूंच निर्झरा ! कवीश्वरा !
या दिव्याच्या धुंदिगुणें		दिव्याला गासी गाणें.
मी कवितेचा दास, मला		कवी बोलती जगांतला,
परि न झरे माझ्या गानीं		दिव्यांची असली श्रेणी !
जडतेला खिळुनी राही		हृदयबंध उकलत नाही !
दिव्यरसीं विरणें जीव		जीवित हें याचे नांव;
तें जीवित न मिळे मातें		मग कुठुनी असलीं गीतें ?
दिव्यांची सुंदरमाला		ओंवाळी अक्षय तुजला !
तूंच खरा कविराज गुणी		सरस्वतीचा कंठमणि
अक्षय तव गायन वाहे		अक्षयांत नांदत राहे !
शिकवी रे, शिकवी मातें		दिव्य तुझी असलीं गीतें !
फुलवेली—लहरी असल्या		मम हृदयीं उसळोत खुल्या !
वृत्तिलता ठायींठायीं		विकसूं दे सौंदर्याहीं !
प्रेमझरी—काव्यस्फूर्ति		ती आत्मज्योती चित्तीं
प्रगटवुनी चौदा भुवनीं		दिव्य तिचें पसरी पाणी !
अद्वैताचें राज्य गडे !		अविच्छिन्न मग चोहिंकडे !
प्रेमशांतिसौंदर्याहीं		वेडावुनि वसुधामाई
मम हृदयीं गाईल गाणीं		रम्य तुझ्या झुळझुळ वाणी !
आणि जसें सगळें रान		गातें तव मंजुळ गान,
तेंवि सृष्टिची सतार ही		गाईल मम गाणीं कांहीं !

— बालकवी

कुणास्तव कुणीतरी

सरोष घन वर्षती, तरुलतांशिं वारा झुजे,
विराम नच ठाउका क्षणहि नाचतांना विजे;
भयानकचि संचरे, सकल सृष्टि हो घाबरी
कुणास्तव कुणीतरी सभय वाट पाहे घरीं !

रवप्रतिरवामुळें बधिर जीव सारे जरी;
निनाद करिते अहा ! श्रवण चाहुलीचा तरी;
उठे दचकुनी तडित् दुसरि नर्तनाला करी,
कुणास्तव कुणीतरी कितिक येरझारा करीं !

खुशाल कर वृष्टीला, तुज न तो भिणारा घना !
पिशाचसम तूं खुशाल कर गे विजे ! नर्तना.
महिधर समिरणा ! धरुनि लोळवीं भूवरी,
कुणास्तव कुणीतरी निघत जावयाला घरीं !

घनप्रसर माजला, नभिं न एक तारा दिसे,
परंतु हसरा सदा सुखद चंद्र गेहीं वसे;
अहा द्रवविता कुणा सहज चंद्रकांताप्रत ी
कुणास बघुनी कुणीतरि हंसेल हर्षे किती ?

अहा चरणधावना कलशपूर्ण उष्णोदकें,
रुचिप्रद वरान्न जें करिल हो सुधेला फिकें !
फुलांहुनि मऊ असें शयन रम्य मंचावरी,
कुणास्तव कुणीतरी घरिं अशी तयारी करीं !

रसाळ वचनावली, विविध तोंडि लावावया,
मिळेल, उपमा उरे मग न भोजनाला तया;
पडेल मग विस्मृती सकलही श्रमांची क्षणीं,
कुणाप्रति कुणीतरी निरखितां प्रसन्नेक्षणीं !

तया प्रणयनिर्झरा प्रणयनिर्झरीला तिला,
सदा सुखद भोंवरा विहरण्यास ऐशा मुला
बळेंच उठवी कुणी ! उभयतांस आलिंगुनी
कुणीतरि धरील तैं विषय अन्य कैंचा मनीं ?

तमास अपसारुनी उन पडेल त्या मंदिरीं,
तशात पडतील हो मधुनि पावसाच्या सरी,
कुणीतरि धरोनियां कर करीं कुणाचा तरी,
स्तवील परमेश्वरा जलद, सूर्य ज्याचा करीं !

— ना. वा. टिळक