धरणी ती माय कोपली का ?

जीव-जनावरा		।		देत आली ठाय
धरणी ती माय		।		कोपली का ?		१
स्वप्न पहाटेचे		।		खरेच होणारे
घरातले सारे		।		गोड स्वप्नी		२
पाहता पाहता		।		दृष्टी गेली पार
सकाळी अंघार		।		अनंताचा		३
दुष्ट कसा होतो		।		अनंतही अंती
गेले त्यांना शांती		।		कशी आता ?		४
मातीला जे होते		।		दगड धरून
त्यांचेही भरून		।		आले मन		५
परास्त होऊन		।		आणि कोसळले
अश्रू ओघळले		।		अखेरचे		६
मातीचे पाईक		।		मातीखाली मेले
असे कसे गेले		।		कष्टवंत ?		७
खेड्याचे या कसे		।		भाग्य असे खोटे
सूर्यास्त पहाटे		।		पाहण्याचे		८
कोणती अशी ही		।		धरतीची माया
काळीकुट्ट छाया		।		मरणाची		९
गेले त्यांना आता		।		कुणी कसे गावे ?
पुन्हा उगवावे		।		जोमदार !		१०

— फ. मुं. शिंदे

स्पर्शातून

विसरसीमेहून आठवत आठवत येत आहे
मास्तर, तुम्ही जोडलेलं वर्तुळ कुठं आहे ?

अस्ताभोवती माझं पालवताना मन तुमच्या
मास्तर, उभ्याच आहेत रेघा भागाकाराच्या वेशीच्या

तुम्ही एक अधिक एक शिकवलं
मास्तर, मला तुमच्यात मिळवलं
येता जाता ठेच लागायची,
मास्तर, होता तुम्ही वेशीबाहेर
आमचं नालंदा तुमचं घर

हाडांनी सांधलेली तुम्ही एक आकृती होता
माणूस होता, नागरिक होता, स्वच्छ स्वच्छ नीती होता
तुमच्या स्पर्शातून उगवत होती माझी कोवळी फांदी
अजूनही नाही कळत मास्तर, तुम्ही अस्पृश्य कसे होता ?

होताहेत आता मुक्त संवाद आकाश-मातीचे
                 पण नालंदा कुठं आहे ?
मास्तर, तुम्ही जोडलेलं वर्तुळ कुठं आहे ?


— फ. मुं. शिंदे

(Compiled by : Ms. Mrudula Tambe, Mumbai)

वाट

वाट धावते धावते
चढ उतार घेऊन;
दु:ख गिळते हासत
आत हुंदका पिऊन !

दूर आभाळ सांगते
अंत जगण्यास नाही;
आज लहान रोपटं
उदया उंच झाड होई !

कसे नियतीचे हे असे
उन्हंसावलीचे खेळ;
चंद्र उगवतो तीच
सूर्य अस्ताचीही वेळ !

कुणी मागतात काय
काय कुणास मिळते;
मन फुलाचेही असे
कधी काट्यात जळते !

येथे उलटी वाहते
रे न्यायाचीही गंगा;
झाले इमान पोरके
नीती माजाविते दंगा !

नाही कुणाची कुणाला
इथे राहिलेली चाड;
पुण्य करपून जाई
वाढे पापाचेच झाड !

वाट धावते धावते
चढ उतार घेवून;
काय सांगावे सोडेल
कुठे जगणे नेऊन !


- फ. मुं. शिंदे (फकीरराव मुंजाजीराव शिंदे)

आई

आई एक नाव असत
घरातल्या घरात गजबजलेलं गाव असत
सर्वात असते तेव्हा जाणवत नाही
आता नसली कुठच तरी नाही म्हणवत नाही

जत्रा पांगते पाल उठतात
पोरक्या जमिनीत उमाळे दाटतात
आई मनामनात तशीच ठेउन जाते काही
जिवाचे जिवालाच कळावे अस जाते देऊन काही

आई असतो एक धागा
वातीला उजेड दाखवणारी समईतील जागा
घर उजळते तेव्हा तीच नसत भान
विझून गेली अंधारात की सैरावैरा धावायलाही कमी पड़त रान

आई घरात नाही मग कुणाशी बोलतात गोठ्यात हंबरणाऱ्या गाई ?
आई खरच काय असते,
लंगड्याचा पाय असते, वासराची गाय असते
दुधावरची साय असते, लेकराची माय असते

आई असते जन्माची शिदोरी
सरतही नाही आणि उरतही नाही.


- फ. मुं. शिंदे