A NON-PROFIT

A NON-PROFIT, NON-COMMERCIAL PUBLIC SERVICE INITIATIVE BY SURESH SHIRODKAR

रम्य ते बालपण!

'श्रावण मासि हर्ष मानसी' म्हणत रिमझिम पावसात चिंब भिजलेले ते दिवस किंवा 'आनंदी आनंद गडे' म्हणत नाचत-बागडत मारलेल्या उड्या; 'पावसाच्या धारा येती झरझरा' म्हणत पाण्यात सोडलेल्या कागदी बोटी; 'छान किती दिसते.. फुलपाखरू' गुणगुणत बागेत बागडलेले ते क्षण. प्रिय अमुचा एक महाराष्ट्र देश' किंवा 'आमुचे.. चढवू गगनी निशाण' म्हणत पंधरा ऑगष्टच्या प्रभातफेरीत भरपावसात भिजत दिलेल्या घोषणा; 'लाडकी बाहुली होती माझी एक' म्हणत खेळलेले भातुकलीचे खेळ.. रम्य ते बालपण आणि रम्य ते शालेय जीवन! वयं पुढे पुढे सरकत गेले तसे बालपण निघून गेलं. पण व्यक्ती वयाने किंवा कर्तृत्वाने कितीही मोठी झाली तरी प्रत्येकाच्या अंतःकरणात कुमार वयात शिकलेले धडे आणि कवितांसाठी एक छोटासा कोपरा राखून ठेवलेला असतो. कुमार वयात शिकलेले धडे आणि विशेषत: कविता यांचा बालमनावर उमटलेला विलोभनीय ठसा जीवनात कधीच पुसला जात नाही. शालेय अभ्यासक्रमातल्या कविता आजही विसरता येत नाहीत. किंबहूना, अगदी बालपणापासून त्या कविता कुठेतरी खोलवर आपल्या मनात घर करून बसलेल्या असतात. शालेय जीवनात शिकत असताना ज्या शिक्षकांनी अशा कविता आपल्या हृदयावर बिंबविल्या त्या गुरुजनांचे ॠण कसं व्यक्त करावं हे कळत नाही.

साधारणत: १९४० सालापासून अगदी अलीकडच्या शालेय अभ्यासक्रमातल्या म्हणजेच जवळजवळ तीन पिढ्यांनी अभ्यासलेल्या काही निवडक कविता इथे संग्रहीत करून त्या गुरुजनांना आणि सर्व मान्यवर कविंना हा मानाचा मुजरा...!!

सुचना:

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
महत्त्वाची सुचना: ह्या ब्लॉगवरील प्रकाशित सर्व कविता बालभारती, युवकभारती, कुमारभारती या पाठ्यपुस्तकातील आणि १९७१-७२ पुर्वीच्या शालेय स्तरावरील क्रमिक पुस्तकातील असून, माझ्याकडून त्या कवितांचा कोणताही व्यवहारी वापर होत नाही. ह्या सर्व कविता वेगवेगळ्या माध्यमांतून संकलित करून आंतरजालावर केवळ हा एक संग्रह बनवलेला आहे. या सर्व कवितांचे हक्क महाराष्ट्र राज्य पाठ्यपुस्तक निर्मिती व अभ्यासक्रम संशोधन मंडळ, माध्यमिक व उच्य माध्यमिक शिक्षण मंडळ, संबंधित कवी किंवा त्यांच्या वारसदारांकडे सुरक्षित असून कोणत्याहि प्रकारे कॉपीराईट भंग करण्याचा अथवा कोणाच्या भावना दुखवण्याचा उद्देश नाही. केवळ मराठी काव्य-रसिक, वाचक आणि अभ्यासक यांना शालेय अभ्यासक्रमातील अनमोल कवितांचा खजिना आंतरजालावर एकत्र उपलब्ध करून देण्याचा हा एक प्रांजळ प्रयत्न आहे.

येथील कवितांच्या प्रकाशनाबद्दल संबंधितांना काही आक्षेप असल्यास किंवा कॉपीराईट हक्क भंग होत असल्यास त्या काढून टाकल्या जातील. प्रत्येक कवितेच्या खाली कवींची नावे दिली असून नजरचुकीने एखादे नाव राहिले असल्यास किंवा चुकीचे नाव दिलेले असल्यास कृपया लक्षात आणुन द्यावे ही विनंती.

ह्या ब्लॉगवरील कविता कॉपी पेस्ट (Copy & Paste) करता येणार नाहीत याची काळजी घेण्यात आली आहे. तुम्ही या उत्तमोत्तम कविता वाचाव्यात, त्यांचा आनंद घ्यावा याचसाठी आंतरजालावर उपलब्ध करुन दिल्या आहेत. आपणांस या कविता विनासायास एकाचठिकाणी उपलब्ध करून देण्यासाठी संग्राहकाने घेतलेले कष्ट, वेळ आणि श्रम याची बूज राखणे अपेक्षित आहे. कॉपी पेस्टचा अंगवळणी पडलेला शॉर्टकट चोखाळण्यापेक्षा ब्लॉगच्या लिंकचा उपयोग करावा असे संग्राहकाला वाटते. एखादी कविता तुमच्या संग्रही असावी असं वाटलं तर ती लिहून काढा, अथवा, तुमचा इ-मेल आयडी आम्हाला कळवल्यास आपल्याला हवी असलेली कविता मेलवरून जरुर पाठवू.

कृपया ह्या ब्लॉगवरील साहित्याचा कुणीही व्यवहारी वापर करू नये हि विनंती. सर्व वाचकांनी याची नोंद घ्यावी.

ब्लॉगला भेट दिल्याबद्दल धन्यवाद !

- सुरेश शिरोडकर (संग्राहक)
balbharati.suresh@gmail.com
skarsuresh@gmail.com
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

23 April 2024

सरस्वतीची भूपाळी (नमने वाहुनि स्तवने उधळा)

नमने वाहुनि स्तवने उधळा, जयजयकार करा,
बंधुहो । जयजयकार करा
सकल मनांचा विकास येतो आज आपुल्या घरा ll १ ll

विमलहास्यसुमवृष्टीमध्ये असो तुझे स्वागत,
निरंतर । असो तुझे स्वागत
परमात्म्याच्या चित्सौंदर्या, येई बा हासत ll २ ll

आत्मवेलिच्या स्फूर्तिफुलांवर वसंत जे विलसती,
बुद्धिचे । वसंत जे विलसती
त्याच वसंता त्वदीय विकासा, सरस्वती बोलती ll ३ ll

विश्वकाव्य वाचीत बैसली चित्तमयूरावरी,
दीप्ती जी । चित्तमयूरावरी
त्या दिप्तीला, त्या ज्ञप्तीला, वदती वागीश्वरी ll ४ ll

हे वाग्देवी, असे प्रार्थना ये या संकीर्तना,
उत्सवा । ये या संकीर्तना
जगन्मंगले, सकल मंगलासह दे पददर्शना ll ५ ll

सगुण शांत त्वच्चित्रमूर्तिला गातो मी गायन,
शारदे । गातो मी गायन
धन्य धन्य सौंदर्य, धन्य त्वत्प्रसन्नपुण्यानन ll ६ ll

किरिट शोभला त्वन्मौलीला अमूल्य तत्वांचा,
शारदे । अमूल्य तत्वांचा
अरुणराग त्यातून उधळला, सद्गुणरत्नांचा ll ७ ll

आत्मवेलिच्या स्फूर्तिफुलांवर वसंत जे विकसती,
बुद्धिचे l वसंत जे विकसती
त्याच वसंता त्वदीय विकासा, सरस्वती बोलती ll ८ ll

डोले कंठी सच्छास्‍त्रांचा चंद्रहार हासरा,
पाहुनी l चंद्रहार हासरा
भाली फुलला, गाली खुलला काव्यदिव्यबिजवरा ll ९ ll

सौंदर्याहुनि दिव्य दिव्यतर हिचे ज्ञान सुंदर,
खरोखर l हिचे ज्ञान सुंदर
त्या ज्ञानाहुनी जगात सुंदर, एकच परमेश्वर ll १० ll

हृदयमंदिरी प्राणशक्‍तीचे झोपाळे डोलवी,
देवि ही l झोपाळे डोलवी
सुखदु:खांचे देउनि झोके, जिवांना खेळवी ll ११ ll

विचारकारंज्यावर तुषार शब्दांचे नाचवी,
देवि ही l शब्दांचे नाचवी
जिवात्मा त्यातून बोलवी, परमात्मा डोलवी ll १२ ll

चराचरांचा दावि चित्रपट अमुच्या स्मरणावर,
भराभर l अमुच्या स्मरणावर
विजेऐवजी त्यात जळे चित्‍चंद्राचे झुंबर ll १३ ll


— गोविंद

(सौजन्य : आठवणीतली गाणी . कॉम)

11 April 2024

तुझ्या घराला

तुझ्या घराला वाट जातसे पांदीपांदींतुनी;
नाजुक वेलीवरी लगडल्या गुंजा दो बाजुंनी.
लवली जागोजाग सुमांगी मेंदी काठावरी
तशी बाभळी, शुभ्र ओढणी काटेरी सावरी.

उंच जांभळा डोंगर शोभे सुनील क्षितिजावर;
हिरवट काळें रान तळाशीं, दिसें जरा धूसर.
शिळा घालती रानपाखरें, वारा करि सळसळ;
भवतालीं तर शांती दाटे गभीर अन् कोमल.

तिथेच आहे तुझें चिमुकलें गवताचें झोपडें;
काळेंबाळें तिथे कोकरु दाराशीं बागडें.
दारांशीं तूं उभी : नेसुचें लुगडें गुंजेपरी
लालभडक अन् तंग नेसणी तशीच गुडघ्यावरी.

उभार उघडी; नुसती चोळी तारुण्या सावरी;
लाल मण्यांच्या गळ्यांत पोती; मधे रुप्याची सरी .
साध्याभोळ्या नयनीं नाचे निर्भयता हासरी;
हसें कोवळें अर्भकापरी : भान मनाचें हरी.

नागर नीती शिकवाया तुज आलें तुझियाकडे :
सौंदर्याच्या शांत जलाशयिं टाकावें का खडे ?


— इंदिरा संत

संकलन व संकल्पना: श्री देवराम भुजबळ