ऋण

फिटेल कैसें ऋण ?

ना कळे, फिटेल कधिं हें ऋण ? ll ध्रु ll

वाळवंटिंचें रखरखतें उन्ह
मजस्तव हांसत माथां झेलुन
पोटीं ज्यांनीं मज कवटाळुन

वाढविलें निशिदिन;

तयांचे, फिटेल कैसें ऋण ? ll १ ll

गुंफुनियां कर नित माझ्या करिं
संगे येती कुणि छायेपरि
घरी, संगरीं, राजमंदिरीं—

करित पाठराखण;

तयांचें, फिटेल कैसें ऋण ? ll २ ll

विसरुनि अवगुणआपुलकीनें
थोरपणाचें चढवुनि लेणें
शिलाच मी, परि मज प्रेमानें

दिलें कुणीं प्रभुपण;

तयांचे, फिटेल कैसें ऋण ? ll ३ ll

मंथुनियां रससागर कोणी
मज पाजियली अमृतवाणी,
नवज्ञानांच्या उघडुनि खाणी—

उभे सखे, सज्जन;

तयांचें, फिटेल कैसें ऋण ? ll ४ ll

— आणि, उदात्तासाठीं ज्यांनीं
जीवन ज्योतीपरी जाळुनी
अंधारीं कधिं जातां बुडुनी

दिलें तेज पसरुन;

ततयांचें, फिटेल कैसें ऋण ? ll ५ ll

सातवार व शतदां जन्मुन
फिटायचें का ऋण हें हातुन ?
आनंदानें माथां वाहिन

तेंच मला भूषण;

ना कळे, फिटेल कैसें ऋण ? ll ६ ll

— वि. म. कुलकर्णी

संशयरत्नमाला

[आर्या]

उठतां बहु त्वरेंनें 'कोठें जातां' असें तुम्हां देवी
पुसती झाली जाणों, पुसतां ज्ञाता पुढें न पद ठेवी ।।१।।

किंवा नारद आला आलापीत स्वकीय सच्चरितें
प्रेमळ गीत तुम्हांला हरि हरिणापरिस बहुत वश करितें ।।२।।

कीं माझें दुर्दैव प्रभूच्या मार्गांत आडवें पडलें
शरणागतभयशमना यास्तव येणें तुझें नसे घडलें ।।३।।

किंवा मजहुनि दुसरा कोणी बहु दीन दास आढळला
तच्छूभदैवसमीरें त्यावरि करुणाघन प्रभू वळला ।।४।।

प्रायः सुमुहूर्ताचा शोध करायासि लागला वेळ
होय महत कार्य परि प्रभूचा तों नित्य सहज हा खेळ ।।५।।

किंवा तुज एकाकी पाहुनि खळ दैत्य आडवे आले
फुटतां सागर सिकतासेतूचें काय त्यापुढें चाले ।।६।।

किंवा तुज गुंतविलें भजकीं, परि ते दयार्द्र या रंकीं
उद्धरित्यासि न सज्जन गुंतविती गाय कष्टतां पंकीं ।।७।।

किंवा चुकतें कांहीं स्तवनीं तेणेंचि मागुता बससी
तरि हें मन्मूर्खत्व प्रभू तूं दोषज्ञही तसा नससी ।।८।।

कीं न श्रवणीं गेली ही माझी हांक, हा कसा तर्क
कशि गुरुजनीं सतीची, शिवला ज्या कुमुदिनीस असदर्क।।९।।

अथवा स्वस्थचि अससी कीं घेतो नाम रक्षणीं शूर
हें सत्य परि प्रबळहि बळ दुर्बळ जरि रणीं धणी दूर।।१०।।

कीं भीतो भ्रांत वृथा मृगजळमग्नासि काय तारावें
सत्यचि हें परि शिशुचें भय जाया बागुलासि मारावें ।।११।।

कीं कांहीं व्रतनियमीं बोलों चालों नये असें झालें
तरि दिनरक्षणाहुनि अधिकफळव्रत कधीं मना आलें ।।१२।।

कीं हांक ऐकतांचि प्रभुला हा रक्षणार्हसें वाटे
वाटे या दु:शीलग्रीष्मी तव नव दयानदी आटे ।।१३।।

किंवा पुराणपुरुषा सांप्रति बहु भागलासि या कामीं
तुज नीज लागली तों सजलों मारावयासि हांका मी ।।१४।।

किंवा बरी परीक्षा केल्यावांचूनि न प्रसाद करा
तरि वरि तसाच आंतहि उगाळितां कोळसा प्रयास करा ।।१५।।

कीं धाडिलें पुढें निजनाम करो सर्व सिद्धता आधीं
ऐसे प्रभो म्हणावें तरि तुमचीं चरणसारसें साधीं ।।१६।।

कीं आर्जविला नामप्रतिनिधी हा अमृत उधळितो स्वैर
न पुसे, न भी, न ऐके यास्तव दोघांत लागलें वैर ।।१७।।

कीं संप्रति अभय दिलें कलिला चालावया बरें राज्य
परि कोण प्राणि सदय शिंपील बळें दवानळीं आज्य ।।१८।।

किंवा म्हणसि समर्थोहं कर्तुमकर्तुमन्यथाकर्तुं
दीनावनाविणें क्षण देइल दयिता दया कशी वर्तुं ।।१९।।

कीं अक्षक्रीडेनें हरिलें मन, सर्व कार्य जी चुकवी
तरि बद्धमूळ एकचि भजदवनव्यसन वर्णिती सुकवी ।।२०।।

कीं वैकुंठीं पुष्कळ भक्त, तिळ स्थळ नसे नसावेंची
वसवा पुरें, पुरे कां म्हणतां, धनवंत कण कसा वेंची ।।२१।।

कीं बहु काळ विसरला फारचि संकोचला सखा लाजे
येत असेल हळु हळू म्हणुनचि एकहि न पादुका वाजे ।।२२।।

कीं नाम स्पर्शमणि स्पर्शे परि काय करिल खापर मी
सदयहि घालील कसा दुर्दैवाला सुखीं सखा परमीं ।।२३।।

कीं प्रथम मदपराधें तारुं म्हणुनि वाहिल्या आणा
प्रभुजी पुरे प्रतिज्ञा, भारतरणवृत्त तें मनीं आणा ।।२४।।

कीं याचकांसि देतां सरले चारीहि मुक्तिधनराशी
भक्तिच मज द्या, द्यावें देवाला अमृत, योग्य न नराशीं ।।२५।।

कीं मागें गुप्त उभा अससि प्रेमें उभारुनी बाहे
तरि काय बाळकाचे तूं सादर बोल ऐकशी बा हे ।।२६।।

— मोरोपंत

संकल्पना : श्री सुरेश (दादा) देशपांडे, कोल्हापूर

भारती सृष्टीचे सौंदर्य

भारती सृष्टीचे सौंदर्य खेळे
दावित सतत रुप आगळे

वसंत वनांत जनांत हासे
सृष्टीदेवी जणू नाचे उल्हासे
गातांत संगीत पृथ्वीचे भाट
चैत्र-वैशाखाचा ऐसा हा थाट

ज्येष्ठ-आषाढात मेघांची दाटी
कडाडे चपला होतसे वृष्टी
घालाया सृष्टीला मंगल स्नान
पूर अमृताचा सांडे वरुन
गगनी नर्तन कृष्ण मेघांचे
भूतली मयूर उत्तान नाचे

श्रावणी पाऊस हास्याचा पडे
श्रीकृष्ण-जन्माची दंगल उडे
बांधिती वृक्षांना रम्य हिदोंळे
कामिनी धरणी वैभवी लोळे

— शांताराम आठवले

भिकारीण

[अक्रूर ]

मज दीनेची, कींव येउं द्या कांहीं

घाला हो भिक्षा माई ! ।। ध्रु .।।

हें ऊन किती, कडक तापतें बाई

अंगाची फुटते लाही

या तीन दिसांपासून खाया कांहीं

शीतही मिळालें नाहीं

मी किती तरी, फिरलें दारोदार

घेउनी कडेवर पोर

कंठात गुंतले प्राण
जाहला जीव हैराण
भीक मागण्याला त्राण

कांहींच बरें, आतां उरलें नाहीं

घाला हो भिक्षा माई ! ।। १ ।।

ज्या दिवशीं हें, कुंकूं माझें पुसलें

मज अभाळ उघडें पडलें

दो महिन्यांचे, सवें घेउनी बाळ

वणवणलें रानोमाळ

मी आजवरी, वांचविलें बाळाला

चिंचेचा खाउन पाला

पण अतां फुटेना पान्हा
वांचवा लाडका तान्हा
देखवे न याची दैना

तिळतीळ तुटे, माझें काळिज बाई

घाला हो भिक्षा माई ! ।। २ ।।

दो दिवसांचा, शिळा वाळला तुकडा

चालेल अम्हांला वाढा

तो चावुनियां, बाळाला भरवीन

मांडीवर मग निजवीन

कां माई हो, अशा लावितां दार ?

नाहीं मी पुन्हां येणार

बाळा, चल, पुढतीं जाऊं
केविलवाणें नच पाहूं
हा मुकाच घे तुज खाऊ

चल, भीक अतां, आपण मागायाला

देवाच्या जाउं घराला. ।। ३ ।।

— ग. ल. ठोकळ

आमचे घर

आमुचे घर छान
शेजारी वाहे ओढा
कागदी होड्या सोडा

दूर जाती II १ II

चतुर नव्हे तर
अभ्रकी पंखांचे ते
विमान उडे तेथे

उन्हामाजी II २ II

उथळ वाहे पाणी
नितळ थंडगार
नाचता त्यात फार

मौज वाटे II ३ II

पाहून अंग ओले
भरते रागे आई
मागून देई काही

खाऊ गोड II ४ II

आमुचे घर छान
परसु लांब रूंद
मोगरा जाई कुंद

फुलतात II ५ II

खोबरे झेंडूतील
मागतो सदा बाळ
झेंडूंचा पहा काळ

खोडकर II ६ II

अडुळशाची फुले
देठात थेंब गोड
करितो गोड तोंड

मुलांचे तो II ७ II

सोलून कोरफड
पाण्यात धुतां साफ
बर्फ हो आपोआप

काचेवाणी II ८ II

आमुचे घर छान
म्हणती आम्हा द्वाड
करिती परी लाड

बाबा-आई II ९ II

अंगणी सारवल्या
खडूने काढू शिडी
लंगडी चढोवढी

खेळायला II १० II

घरात जिन्याखाली
ताईचे घरकूल
खड्यांची थंड चूल

पक्वान्न दे II ११ II

भांडून केव्हा केव्हा
म्हणतो जा! फू गडी!
लागेना परी घडी

एक व्हाया II १२ II

आमुचे घर सान
आता ते कोठे गेले
बाल्याचे हे भुकेले

मन पुसे II १३ II

— माधव ज्यूलियन

सौजन्य: http://marathiblogs.net/