हरि हा आनंदाचा कंद

हरि हा आनंदाचा कंद । आनंदाचा कंद ।
उभा पुढें भक्तसखा गोविंद ॥ हरि०॥ध्रु०॥

सजल नीरदश्यामतनु नवरत्नखचितसौवर्ण
मुकुट शिरपेंच तुरा वरि कलगि विराजित
कुटिलालक निटिलासि कस्तुरी विराजित
कुटिलालक निटिलासि कस्तुरी-तिलक
केशरीगंध ॥ हरि०॥१॥

श्रवणिं मनोहर मकरकुंडलें फुल्ल गल्ल
कर्णांत दीर्घ-सुप्रसन्नलोचन इंदुवदन तिल
पुष्पनासिका कुंदरदन हनु अधरबिंबगत
हास्य मंदमंद ॥ हरि० ॥२॥

कंबुकंठ कौस्तुभाभरण शुभपटीरपंक नव-
द्रवरुषितपविरांस केयूरविभूषित कनक-
कटकसह-रत्नतोडर-प्रभानुभासित शंख
सुदर्शन-गदा-सरोरुह लसच्चतुर्भुज
ललितांगुलिधृत रत्नमुद्रिकावृंद ॥ हरि०॥३॥

विशाल गक्षस्थलीं रमाकुचकुंभकुंकुमालेप-
लिप्त श्रीवत्सलांछिता सुवर्णयज्ञोपवीत
मध्य वलित्रयबंधुर निम्ननाभि तनु
रोमराजि लुठदुत्तरीयपट परिजातनव-
कुसुम तुलसिकामिश्रहार-पादाप्रचुंबि
नभ भरुनि जयाचा मधुर सूटला गंध ॥ हरि०॥४॥

कटीतटीं जरिकांठि पीतकौशेयवासपट
वास सुवासित विचित्र शृंखल अगणित
मणी झणझणित मंजुलकणित किंकेणी
विपुलरोरुद्वंद्व विराजित जानुजंघ सुकुमार
सरलतर कनकवलयुक्त रत्नतोडरे मंजुमंजु
सिंजान हीर मंजीर परिष्कृत सहज रक्त
मृदु वज्र अंकुश ध्वजांबुजांकित वृत्तवृत्त
उत्तुंग-रक्तनखचक्रवाल सत्पुण्यचंद्रिका ध्वस्त
महध्दृदयांघतमस मंदाकिनी माहेर चरणयुग
धृतरणरणिक जयाच्या क्षणिक ध्यानें तुटती
झटिति सर्व भवबंध ॥ हरि० ॥५॥

कोटिकोटि कंदर्प रुपलावण्य-दर्पहर ध्यान
मनोहर अनंतजन्म मनोमल पटली निर्मूलनकर ।
भक्तिगम्य तापत्रयभंजन आसेजनक ध्यानिं पाहतां
वाटे जणुं नयनांत भरावें हुंगावें दृढ आलिंगावें
कीं चुंबावें विसरतसे संसार सर्वही संतत
याचा पंत विठ्ठला सहज लागला छंद ॥ हरि०॥६॥


— विठोबा अण्णा दफ्तरदार

बकुळीची फुले

छाया गर्द सुरेख, गार हिरवी शोभे तुझी पालवी
सो सो गर्जत वाहुनी गदगदा वारा तुला हालवी ।

भोती कुंपण दाट, त्यावरुनही विस्तारल्या डाहळ्या
झाला भूमिवरी किती खच तरी; पाने, फुले, पाकळ्या ।

पुष्पांचे झुबके किती लहडले प्रत्येक फांदीवरी
त्यांचा गंध चहूकडे पसरला, वर्णू किती माधुरी ।

छोटे गोंडस, पांढरे सुम तुझे, हुंगू किती मी तया
छोट्या, सुंदर पाकळ्या कितितरी, येती न मोजावया ।

उद्यानात अनंत वृक्ष फुलले, त्यांची सुगंधी फुले
घेतो जो न करांत तोच सुकती, पस्तावतो त्यामुळे ।

पुष्पे वेचुनिया तुझी जर तया, मी ठेविली गुंफुनी
त्यांचा गंध अनंत काळ टिकतो, जाती न कोमेजुनी ।

पुष्पांच्या तव ओंजळीत तरुवरा, डोक्यावरी ठेवितो
यावज्जीव असो शिरावर तुझी छाया असे इच्छितो ।



— गजानन लक्ष्मण ठोकळ

देवमान्य

यज्ञ शंभरावा		होताच पुरता
गमे भूपा झाली		जन्मसफलता !
कुणा दे दक्षिणा		कुणा देई भूमी
याचकां संतुष्ट		करी अंतर्यामी !
घडविली तेणे		यज्ञपुरुषाची
कलाकुसरीची		प्रतिमा सोन्याची.
'मिरवून मूर्ति		नगरामधून
वैभव आपुले		सकलां दावून
शंभर यज्ञांचे		स्मारक म्हणून
होत्यालागून ती		करावी अर्पण;
—प्रथा अभिनव		होईल ही खास,
नावलौकिकही		येईल भरास !'
—यापरी योजिला		भूपाने विचार
डामडौलाची त्या		हौस अनिवार !
त्याच मूर्तींची ही		पालखी निघाली
नगरात तीच		घांदल सगळी !
२
पहा उभारिली		पताका–तोरणे
मार्ग संमार्जिले		जान्हवी–जलाने,
पादचारी भूप		चवरे वारितो
मंजुळ मंजुळ		चौघडा झडतो
दो बाजूंस पथी		सैनिक चालती,
पालखीशी कोणा		रिघो नच देती !
दर्शनार्थ जन		लोटले अमित;
दुरूनच देवा		भावे नमितात !
' घन्य नृपवर ! '		करिती ते ध्वनी
हरखून तेणे		भूप म्हणे मनी —
' मजसम कोण		भुवनी दुसरा ?
पुण्यश्लोकांत मी		पुण्यश्लोक खरा !
अमर सुमने		का न उधळिती ?
काय कल्पतरू		सुकला संप्रतिं ?
नुधळोत सुखे		नुधळती जरी,
ठसलो जनांच्या		हृदयांभीतरी ! '
इतक्यात एक		कुष्ठे पीडियेला
पालखीजवळी		जावया सजला !
"पैस रे दा वाट !		आडवा न कुणी !
टेकवू द्या माथा		प्रभूच्या चरणी !
स्पर्शे त्याच्या भोग		हरतील सारे !
ऐसे वदून तो		पुढे पुढे सरे !
–कोण हे साहस		भूप खवळला !
"मारा पातक्याते ! "		सैनिकां बोलला
तळपू लागल्या		नग्न तरवारी,
श्रमण ये कुणी		तोच तीरापरी,
गलितांगालागी		झाकी निज देहे–
हासत हासत		घांव साहताहे
क्षणी होती त्याची		खांडोळी–खांडोळी
—सुरी नभातून		सुमवृष्टि केली !
कोठला तो कुष्ठी ?		— यज्ञनारायण !
स्वयं प्रकटला		त्याच्या देहातून !
म्हणे, "राया ! भूल		पडली तुजलाः
यज्ञात–मूर्तीत —		असेन कोठला ?
रंजल्या–गांजल्या		दीनांचे शरीर
आम्हां देवतांचे		हेच रे मंदिर !
मीच झालो कुष्टी		सत्व पाहण्याला
भिक्षूवीण न ये		कुणीच कसाला !
पहा ! कैसा मान्य		हो देवालागून —
— स्वर्गातून तया		येतसे विमान ! "

— वामन नारायण देशपांडे

धरणी ती माय कोपली का ?

जीव-जनावरा		।		देत आली ठाय
धरणी ती माय		।		कोपली का ?		१
स्वप्न पहाटेचे		।		खरेच होणारे
घरातले सारे		।		गोड स्वप्नी		२
पाहता पाहता		।		दृष्टी गेली पार
सकाळी अंघार		।		अनंताचा		३
दुष्ट कसा होतो		।		अनंतही अंती
गेले त्यांना शांती		।		कशी आता ?		४
मातीला जे होते		।		दगड धरून
त्यांचेही भरून		।		आले मन		५
परास्त होऊन		।		आणि कोसळले
अश्रू ओघळले		।		अखेरचे		६
मातीचे पाईक		।		मातीखाली मेले
असे कसे गेले		।		कष्टवंत ?		७
खेड्याचे या कसे		।		भाग्य असे खोटे
सूर्यास्त पहाटे		।		पाहण्याचे		८
कोणती अशी ही		।		धरतीची माया
काळीकुट्ट छाया		।		मरणाची		९
गेले त्यांना आता		।		कुणी कसे गावे ?
पुन्हा उगवावे		।		जोमदार !		१०

— फ. मुं. शिंदे

मानवता

अन्याय घडो कोठेही, चिडून उठू आम्ही
घाव पडो कोठेही, तडफडू आम्ही

हाल पाहून हळूहळू, होवोत कोठेही
पिळवणूक पाडील पीळ आम्हा, असो कोणाचीही

वजन आमच्या छातीवर, पायांतल्या बेड्यांचे दासांच्या
चाबूक उडो कोठेही, वळ पाठीवर आमच्या

अवघ्या अभाग्यांचे अश्रू, उभे आमच्या डोळ्यांत
दु:खितांच्या, वेदनांच्या कळा आमच्याही उरात

संवेदना सार्‍या जगाची
हृदयात आहे भरभरून
नाते नवीन असे काही
जोडून आहोत आम्ही
मानव तेही मानव आम्ही

— अनिल