आमची मांजरी

रम्य ते बालपण!

'श्रावण मासि हर्ष मानसी' म्हणत रिमझिम पावसात चिंब भिजलेले ते दिवस किंवा 'आनंदी आनंद गडे' म्हणत नाचत-बागडत मारलेल्या उड्या; 'पावसाच्या धारा येती झरझरा' म्हणत पाण्यात सोडलेल्या कागदी बोटी; 'छान किती दिसते.. फुलपाखरू' गुणगुणत बागेत बागडलेले ते क्षण. प्रिय अमुचा एक महाराष्ट्र देश' किंवा 'आमुचे.. चढवू गगनी निशाण' म्हणत पंधरा ऑगष्टच्या प्रभातफेरीत भरपावसात भिजत दिलेल्या घोषणा; 'लाडकी बाहुली होती माझी एक' म्हणत खेळलेले भातुकलीचे खेळ.. रम्य ते बालपण आणि रम्य ते शालेय जीवन! वयं पुढे पुढे सरकत गेले तसे बालपण निघून गेलं. पण व्यक्ती वयाने किंवा कर्तृत्वाने कितीही मोठी झाली तरी प्रत्येकाच्या अंतःकरणात कुमार वयात शिकलेले धडे आणि कवितांसाठी एक छोटासा कोपरा राखून ठेवलेला असतो. कुमार वयात शिकलेले धडे आणि विशेषत: कविता यांचा बालमनावर उमटलेला विलोभनीय ठसा जीवनात कधीच पुसला जात नाही. शालेय अभ्यासक्रमातल्या कविता आजही विसरता येत नाहीत. किंबहूना, अगदी बालपणापासून त्या कविता कुठेतरी खोलवर आपल्या मनात घर करून बसलेल्या असतात. शालेय जीवनात शिकत असताना ज्या शिक्षकांनी अशा कविता आपल्या हृदयावर बिंबविल्या त्या गुरुजनांचे ॠण कसं व्यक्त करावं हे कळत नाही.

साधारणत: १९४० सालापासून अगदी अलीकडच्या शालेय अभ्यासक्रमातल्या म्हणजेच जवळजवळ तीन पिढ्यांनी अभ्यासलेल्या काही निवडक कविता इथे संग्रहीत करून त्या गुरुजनांना आणि सर्व मान्यवर कविंना हा मानाचा मुजरा...!!

सुचना:

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

महत्त्वाची सुचना: ह्या ब्लॉगवरील प्रकाशित सर्व कविता बालभारती, युवकभारती, कुमारभारती या पाठ्यपुस्तकातील आणि १९७१-७२ पुर्वीच्या शालेय स्तरावरील क्रमिक पुस्तकातील असून, माझ्याकडून त्या कवितांचा कोणताही व्यवहारी वापर होत नाही. ह्या सर्व कविता वेगवेगळ्या माध्यमांतून संकलित करून आंतरजालावर केवळ हा एक संग्रह बनवलेला आहे. या सर्व कवितांचे हक्क महाराष्ट्र राज्य पाठ्यपुस्तक निर्मिती व अभ्यासक्रम संशोधन मंडळ, माध्यमिक व उच्य माध्यमिक शिक्षण मंडळ, संबंधित कवी किंवा त्यांच्या वारसदारांकडे सुरक्षित असून कोणत्याहि प्रकारे कॉपीराईट भंग करण्याचा अथवा कोणाच्या भावना दुखवण्याचा उद्देश नाही. केवळ मराठी काव्य-रसिक, वाचक आणि अभ्यासक यांना शालेय अभ्यासक्रमातील अनमोल कवितांचा खजिना आंतरजालावर एकत्र उपलब्ध करून देण्याचा हा एक प्रांजळ प्रयत्न आहे.

येथील कवितांच्या प्रकाशनाबद्दल संबंधितांना काही आक्षेप असल्यास किंवा कॉपीराईट हक्क भंग होत असल्यास त्या काढून टाकल्या जातील. प्रत्येक कवितेच्या खाली कवींची नावे दिली असून नजरचुकीने एखादे नाव राहिले असल्यास किंवा चुकीचे नाव दिलेले असल्यास कृपया लक्षात आणुन द्यावे ही विनंती.

ह्या ब्लॉगवरील कविता कॉपी पेस्ट (Copy & Paste) करता येणार नाहीत याची काळजी घेण्यात आली आहे. तुम्ही या उत्तमोत्तम कविता वाचाव्यात, त्यांचा आनंद घ्यावा याचसाठी आंतरजालावर उपलब्ध करुन दिल्या आहेत. आपणांस या कविता विनासायास एकाचठिकाणी उपलब्ध करून देण्यासाठी संग्राहकाने घेतलेले कष्ट, वेळ आणि श्रम याची बूज राखणे अपेक्षित आहे. कॉपी पेस्टचा अंगवळणी पडलेला शॉर्टकट चोखाळण्यापेक्षा ब्लॉगच्या लिंकचा उपयोग करावा असे संग्राहकाला वाटते. एखादी कविता तुमच्या संग्रही असावी असं वाटलं तर ती लिहून काढा, अथवा, तुमचा इ-मेल आयडी आम्हाला कळवल्यास आपल्याला हवी असलेली कविता मेलवरून जरुर पाठवू.

कृपया ह्या ब्लॉगवरील साहित्याचा कुणीही व्यवहारी वापर करू नये हि विनंती. सर्व वाचकांनी याची नोंद घ्यावी.

ब्लॉगला भेट दिल्याबद्दल धन्यवाद !

- सुरेश शिरोडकर (संग्राहक)
balbharati.suresh@gmail.com
skarsuresh@gmail.com

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

7 December 2011

आमची मांजरी

[शार्दूलविक्रीडित]

शोभे वर्तुल तोंड गोंडस जिचें, नासाप्रभा तांबडी
डोळे नीलविलोल गोल दिसती प्रत्यक्ष पाचू खडी;
जीचे छान लहान कान गमती गोकर्णिकेचीं फुलें,
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll १ ll

भाटी हे, परि नीट लांब फुटती ओठीं मिशा पांढर्‍या;
अंगी लोंकर फार ती मृदु उशी ही सांवरीची खर्‍या,
कोठें लाल, मधून शुभ्र ठिपके देहीं जिच्या शोभले,
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll २ ll

वाटे शेंपुट लांब फार मृदुसें रेशीम-गोफापरी;
रागानें परि त्यास जी फुगवितां येते ब्रशाची सरी,
जातां धांवतही कधींहि न जिचीं तीं वाजती पावलें,
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll ३ ll

पंजे शुभ्र जिचे असून वरतीं काळीं नखे भासती
जेवीं पूर्ण-शशांक-बिंबि दिसती ते डाग रम्याकृती,
पट्टा चंदन-शुभ्र गंध जणुं हें भाळीं असे रेखिले
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll ४ ll

आणी दूध जधीं सकाळिं गवळी, येई तधीं धावुनी,
त्याचे भोंवती नाचुनी शिरुनियां पायीं तनू घासुनी
‘म्यां म्यां’ ओरडुनी सुखें पय पिई जें भूवरी सांडलें
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll ५ ll

येतां अंबररत्नबिंब उदया जाऊन कौलांवरी,
घेवोनी नवमित्ररश्मि अपुल्या देहीं, सुखातें वरी,
तेथें निर्मल सर्व अंग करिते जी चाटुनी आपुलें,
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll ६ ll

नेमें साधुनि भोजनावसर जी बैसोनि पानापुढे
राही स्वस्थ भली उगाच न पळे पंक्तींत चोहोंकडे,
घालूं भूवर भात खात तितका, चित्राहुती ना गिळे
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll ७ ll

खोडी एक परंतु होय तिजला, सोडी न तीतें जरा,
नाहीं तूप, न भात खात अगदीं कांहिंहि तुम्ही करा;
हुंगोनी नुसतेंच अन्न बसते राही उपाशी बळें,
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll ८ ll

होतां भोजन अंगणीं मग तनू टाकूनियां आडवी
डोळे झांकुन, शांत निश्र्चल मनें चारी पदां लांबवी
साधूनी स्वसमाधि साधुस असे मागें जिनें टाकिलें,
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll ९ ll

ऐशी घेउनियां जरा सुखकरा जी नित्य विश्रांतिला
डोळ्यांतें उघडी, पदांस अखडी, सोडीच भूमीतला
देई जांभइ जी उठूनि तनुला देवोनि आळेपिळे
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll १० ll

पाहोनी मग अंगणांत चिमणी घाली झणीं झांपडी
जातां ती उडुनी हताश बनुनी बैसे धरोनी दडी
लावी निश्र्चल अंगणीं टक, जिचें क्रोधें मन क्षोभलें
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll ११ ll

येंता ती चिमणी पुन्हां उचलुनी जी मागले पाय ते
घेई भार पदीं पुढील, सहसा वेगें उडी मारते
जातां भक्ष्य परी भरारुनि, जिचें हो तोंड ओशाळलें
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll १२ ll

केव्हा पुच्छ धरी पुढील चरणीं चावी स्वदंतांकुरें
येतांची कळ तें त्यजी गरगरां नाचे, स्फुरे, गुर्गुरे;
भूमीते खरडी स्वकीय नखरीं मध्येंच जोरें पळे,
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll १३ ll

राहेना पळही कधीं चपळ जी एके स्थळीं सुस्थिर,
धांवे धूम, उडे, मधेंच उसळे; धुंडीत सारें घर,
चाळे दाखविते अनेक, धरिती पाठीस जेव्हां मुलें,
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll १४ ll

कांहीं खुड्खुड्लें, तरी धडपडे, नाचे पडे बागडे,
कोठें आड दडे, मधें वर उडे, घे धांव चोहोंकडे,
जी झाडावर वेंधतां खग-कुळें होती भय-व्याकुळें;
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll १५ ll

रात्रीं जी न मनी जुमानित तमा धैर्यें फिरे मंदिरीं,
टेहाळी करि, संधि साधुनि उडी टाकावया उंदिरीं;
या कृत्यें ज्वर-राज-मानसिं जणूं शल्यापरी जी सले !
ऐशी सुंदर मांजरी बघुनियां मच्चित्त हें लोभलें ll १६ ll

— बाळकृष्ण अनंत भिडे

3 comments:

Suresh Shirodkar said...: माझ्या आईची फर्माइश.; March 30, 2013 7:50 pm
Unknown said...: Dear सिर भोजना वसर means plz अपडेट meaning; October 22, 2018 2:25 pm
Suresh Shirodkar said...: भोजन+अवसर = भोजनावसर
भोजनाची वेळ; October 23, 2018 7:07 pm