दिपावलीच्या हार्दिक शुभेच्छा !

'बालभारती - मराठी कविता' या ब्लॉगवरील सर्व वाचक आणि हितचिंतकांना दिपावलीच्या हार्दिक शुभेच्छा!!

सुरेश शिरोडकर
- संकलक

दिवाळीचा सण

आली दिपवाळी, गड्यांनो, आली दिपवाळी || ध्रु o ||

रोज रोज शाळा, पुरे तो आला कंटाळा
चार दिवस आतां, मनाला कसली ना चिंता
उडूं बागडूं जशीं पाखरें स्वैर अंतराळी || १ ||

मौजेनें न्हाऊं, कपाळीं लाल गंध लावूं,
अलंकार लेवूं, करोनी थाटमाट जेवूं,
लाडू, करंज्या, शंकरपाळी खाऊं कडबोळीं || २ ||

खेळगडी नाना, जमवुनि खेळू खेळांना
बांधुनिया किल्ले, करुं या त्यांवरती हल्ले
भावी पुरुषार्थाचे कित्ते गिरवूं या काळीं || ३ ||

नळे, चंद्रज्योती, फटाके, फुलबाज्या, वाती
दारुकाम सोडूं, धडाधड बार नवे काढूं
उडवूं बंदुक लटोपटीची घालुनियां गोळी || ४ ||

खेळाचा धंदा, येतसे भरती आनंदा
फारच गमतीचे, खरोखर दिवस दिवाळीचे
तुच्छ त्यांपुढें कडी, आंगठ्या, कंठी, भिकबाळी || ५ ||


— माधवानुज

प्रमाण

अतीकोपता कार्य जाते लयाला, अती नम्रता पात्र होते भयाला ।
अती काम ते कोणतेही नसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll १ ll

अती लोभ आणी जना नित्य लाज, अती त्याग तो रोकडा मृत्य आज ।
सदा तृप्त नेमस्त सर्वां दिसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll २ ll

अती मोह हा दु:ख शोकास मूळ, अती काळजी टाकणे हेही खूळ ।
सदा चित्त हे सद्विचारे कसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll ३ ll

अती ज्ञान अभ्यासल्या क्षीण काया, अती खेळणे हा भिकेचाच पाया ।
न कष्टाविणे त्वा रिकामे बसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll ४ ll

अती दान तेही प्रपंचात छिद्र, अती हीन कार्पण्य मोठे दरिद्र ।
बरे कोणते ते मनाला पुसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll ५ ll

अती भोजने रोग येतो घराला, उपासे अती कष्ट होती नराला ।
फुका सांग देवावरी का रुसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll ६ ll

अती स्नेह तेथे अवज्ञा उदंड, अती द्वेष भूलोकीचे पंककुंड ।
अती मत्सरे त्वां कशाला कुसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll ७ ll

अती आळशी वाचुनी प्रेतरूप, अती झोप घे तोही त्याचाच भूप ।
सदा सत्कृतीमाजी आत्मा विसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll ८ ll

अती द्रव्यही जोडते पापरास, अती घोर दारिद्रय तो पंकवास ।
धने वैभवे त्वां न केंव्हा फसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll ९ ll

अती भाषणे वीटती बुद्धिवंत, अती मौन मूर्खत्व ते मूर्तिमंत ।
खरे तत्त्व ते अल्पशब्दे ठसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll १० ll

अती वाद घेता दुरावेल सत्य, अती 'होस हो' बोलणे नीचकृत्य ।
विचारे तुवा ज्ञानमार्गी घुसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll ११ ll

अती औषधे वाढवितात रोग, उपेक्षा अती आणते सर्व भोग ।
हिताच्या उपायास कां आळसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll १२ ll

अती दाट वस्तीत नाना उपाधी, अती शून्य रानात औदास्य बाधी ।
लघुग्राम पाहून तेथे वसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll १३ ll

अती शोक तो देतसे दुःखवृद्धी, अती मानतो हर्ष तो क्षूद्रबुद्धी ।
ललाटाक्षरां सांग कोणी पुसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll १४ ll

अती भूषणे मार्ग तो संकटाचा, अती थाट तो वेष होतो नटाचा ।
रहावे असे की न कोणी हसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll १५ ll

स्तुतीला अती बोलती श्वानवृत्ती, अती लोकनिंदा करी दुष्टचित्ती ।
न कोणा उगे शब्द स्पर्शे डसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll १६ ll

अती भांडणे नाश तो यादवांचा, हठाने अती वंश ना कौरवांचा ।
कराया अती हे न कोणी वसावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll १७ ll

अती गोड खाणे नसे रोज इष्ट, कदन्ने अती सेवणे हे कनिष्ठ ।
असोनी गहू व्यर्थ खावे न सावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll १८ ll

जुन्याचे अती भक्त ते हट्टवादी, नव्याचे अती लाडके शुद्ध नादी ।
खरे सार शोधोनिया नित्य घ्यावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll १९ ll

सदा पद्य घोकोनियां शीण येतो, सदा गद्य वाचोनियां त्रास होतो ।
कधी ते कधी हेही वाचीत जावे, प्रमाणामधे सर्व काही असावे ll २० ll


— कृष्णाजी नारायण आठल्ये

ती शाळा

चावडीच्या पाठीमागे । जुना सरकारी वाडा ।
अर्ध्या पडक्या भिंतींचा । थर पांढरा केवढा

पटांगणाचा सोबती । उभा जुनाट पिंपळ ।
अजूनही येते कानी । त्याची मंद सळसळ

खिळखिळे झाले गज । अशा खिडक्या लांबट ।
छपराच्या कौलातून । ऊन हळू डोकावत

खाली धुळीची जमीन । राठ टेबल समोर ।
किलबिल थांबे क्षण । छडी नाचता ज्यावर

चिंचा पेन्सिलींचा सौदा । अंकगणिताचे ताळे ।
नवा शर्ट दहा बुक्के । सारे गुपचूप चाले

तुळशीशी जाता उन्हे । घणघण वाजणारी ।
उंच आढ्याशी टांगली । घंटा घोडीच्या शेजारी

शाळा सुटे पाटी फुटे । घरा वळती पाउले ।
वना निघाली मेंढरे । वाट त्यातून न मिळे

अशी माझी उंच शाळा । होती पिंपळा जवळी ।
मन भिरभिरे तीत । कधी बनून पाकोळी


– वि. म. कुलकर्णी (विनायक महादेव कुलकर्णी)

एका रात्रीची गम्मत !

सुभद्रेचा शोक

सुभद्रेते न धरवे धीर । शरीर टाकिले पृथ्वीवर ।
माझा अभिमन्य सुकुमार । दावा एकदा पाहीन मी ॥ १ ॥

हे अभिमन्या कमळ-लोचना । हे सौभद्रा चंद्रवदना ।
हे कोमलांगा मधुरभाषणा । ये धावूनि मज भेटे ॥ २॥

हे घनःश्यामत्णा । हे अभिमन्या प्रति-अर्जुना ।
हे महावीरा सुहांस्य-वदना । ये धावूनि मज भेटे ॥ ३॥

द्रौपदी म्हणे, अभिमन्या । हे वत्सा सद्गुण-निधाना ।
हे तरुणा तुझी अंगना । उत्तरा आता करील काय ॥ ४॥

हे किशोर-वया परम उदारा । समर-धीरा प्रताप-शूरा ।
पांडव-कुल-दीपका सुंदरा । केली त्वरा सर्वां आधी ॥ ५॥

उत्तरेच्या गळा मिठी घालिती । सुभद्रा द्रौपदी शोक करिती ।
ते देखोनि पार्थ श्रीपती । शोकार्णवीं बुडाले ॥ ६ ॥

बोले सुभद्रा वेल्हाळ । इतुके वीर असता सबळ ।
सापडला व्यूहामाजी बाळ । पाठी कोणी न राखेची ॥ ७॥

विकळ पडता माझे किंशोर । जयद्रथे दिधला लत्ता-प्रहार ।
धिक्‌ गांडीव धिक्‌ तूणीर । धिक्‌ यदू-वीर पार्थ पै ॥ ८ ॥


– श्रीधरस्वामी

पवित्र मजला

पवित्र मजला जळजळीत ती
भूक श्रमांतुन पोसवणारी
पवित्र मजला दगडी निद्रा
दगडाची दुलई करणारी

पवित्र मज यंत्राची धडधड
समाजहृदयातिल हे ठोके
पवित्र मजला सत्यासाठी
धडपडणारे स्वतंत्र डोकें

पवित्र सुखदु:खाची गाणी
वेदांतिल सार्‍या मंत्रांहुन
पवित्र साधा मानवप्राणी
श्रीरामाहुन, श्रीकृष्णाहुन

पवित्र मज पोलादी ठोसा
अन्यायाच्या छातीवरचा
पवित्र मजला आणिक गहिवर
माणुसकीचा माणुसकीचा


– विंदा करंदीकर

सोनूताई

कन्या झाली म्हणून,
नको करु हेळसांड
गोपूबाळाच्या शेजारी,
सोनूताईचा पाट मांड.

लेकाच्या परिस,
लेक ती काय उणी ?
हिरा नव्हे हिरकणी
माझी सोनूताई.

लाडकी सोनुताई
लाड करू मी कशाचा ?
चंद्रमा आकाशीचा
मागतसे.

आंबा मोहरला
मोहरला पानोपानी
बाबांच्या कडे तान्ही
सोनुताई.

माझ्या ग अंगणात
शेजीचे खेळे बाळ
त्याच्यासंगे शोभे
सोनुताई लडिवाळ.

बापाची लाडकी,
बाप म्हणे कुठे गेली ?
हासत दारी आली
सोनूताई.

कानांतले डूल
हालती लुटुलुटू
बोलते चुटुचुटू
सोनूताई.

साखळ्या वाळ्यांचा
नाद येतो माझ्या कानी
आली खेळूनिया तान्ही
सोनूताई.


– साने गुरूजी

आभाळमाया

पावसा रे, पावसा रे,
मला पावसाचे ढग बनू दे.
डोंगर, दरी आणि शेतात,
मला खूप कोसळू दे.

शेतकरीबाबा, शेतकरीबाबा,
मला बी म्हणून पेरून दे.
शेत खूप पिकून पिकून,
तुम्हांला बरकत होऊ दे.

पणती गं, पणती गं,
मला दिवा होऊन जळू दे.
गरिबांच्या झोपडीत,
उजेड मला नेऊ दे.

पक्ष्या रे, पक्ष्या रे,
मला चोच आणि पंख फुटू दे.
तोंडात फळे घेऊन जाऊन,
भुकेकंगालांना वाटू दे.

परी गं, परी गं,
मला बागेत येऊ दे.
आनंदाने नाचगाण्यासाठी,
साऱ्यांना आभाळमाया मिळू दे.


– विलास सिंदगीकर