बां नीज गडे, नीज गडे लडिवाळा !
निज नीज माझ्या बाळा ।। ध्रु० ।।
रवि गेला रे, सोडुनि आकाशाला,
धन जैसे दुर्भाग्याला.
अंधार वसे चोहिंकडे गगनांत,
गरिबाच्या जेविं मनांत.
बघ थकुनि कसा निजला हा इहलोक,
मम आशा जेविं अनेक.
खडबड हे उंदिर करिती,
कण शोधायातें फिरती,
परि अंती निराश होती;
लवकरि हेही सोडितील सदनाला,
गणगोत जसे आपणांला ।। १ ।।
बहु दिवसांच्या जुन्या कुडाच्या भिंती,
कुजुनी त्या भोकें पडती.
त्यांमधुनी त्या दाखविती जगताला
दारिद्य्र आपुले बाळा.
हें कळकीचें जीर्ण मोडके दार
कर कर कर वाजे फार;
हें दुःखाने कण्हुनि कथी लोकांला
दारिद्य्र आपुले बाळा.
वाहतो फटींतूनि वारा;
सुकवीतो अश्रूधारा;
तुज नीज म्हणे सुकुमारा !
हा सूर धरी माझ्या या गीताला
निज नीज माझ्या बाळा ! ॥ २ ॥
जोंवरतीं हें जीर्ण झोपडें अपुलें
दैवानें नाही पडलें,
तोंवरतीं तूं झोप घेत जा बाळा;
काळजी पुढे देवाला !
जोंवरतीं या कुडीत राहिल प्राण,
तोंवरि तुज संगोपीन;
तदनंतरची करूं नको तूं चिंता;
नारायण तुजला त्राता.
दारिद्रया चोरिल कोण?
आकाशा पाडिल कोण?
दिग्वसना फाडिल कोण?
त्रैलोक्यपती आतां त्राता तुजला !
निज नीज माझ्या बाळा ! ॥ ३ ॥
तुज जन्म दिला, सार्थक नाही केलें,
तुज कांहिं न मी ठेविलें.
तुज कोणि नसे, छाया तुज आकाश;
धन दारिद्र्याची रास;
या दाही दिशा वस्त्र तुला सुकुमारा;
गृह निर्जन रानीं थारा;
तुज ज्ञान नसे अज्ञानाविण कांहिं;
भिक्षेविण धंदा नाहिं.
तरि सोडुं नको सत्याला,
धन अक्षय तेंच जीवाला,
भावें मज दिनदयाळा,
मग रक्षिल तो करुणासागर तुजला,
निज नीज माझ्या बाळा ! ॥ ४ ॥
— दत्त (दत्तात्रय कोंडो घाटे) - सन १८९७
(श्री. प्रकाश बाक्रे यांच्या सौजन्याने)
निज नीज माझ्या बाळा ।। ध्रु० ।।
रवि गेला रे, सोडुनि आकाशाला,
धन जैसे दुर्भाग्याला.
अंधार वसे चोहिंकडे गगनांत,
गरिबाच्या जेविं मनांत.
बघ थकुनि कसा निजला हा इहलोक,
मम आशा जेविं अनेक.
खडबड हे उंदिर करिती,
कण शोधायातें फिरती,
परि अंती निराश होती;
लवकरि हेही सोडितील सदनाला,
गणगोत जसे आपणांला ।। १ ।।
बहु दिवसांच्या जुन्या कुडाच्या भिंती,
कुजुनी त्या भोकें पडती.
त्यांमधुनी त्या दाखविती जगताला
दारिद्य्र आपुले बाळा.
हें कळकीचें जीर्ण मोडके दार
कर कर कर वाजे फार;
हें दुःखाने कण्हुनि कथी लोकांला
दारिद्य्र आपुले बाळा.
वाहतो फटींतूनि वारा;
सुकवीतो अश्रूधारा;
तुज नीज म्हणे सुकुमारा !
हा सूर धरी माझ्या या गीताला
निज नीज माझ्या बाळा ! ॥ २ ॥
जोंवरतीं हें जीर्ण झोपडें अपुलें
दैवानें नाही पडलें,
तोंवरतीं तूं झोप घेत जा बाळा;
काळजी पुढे देवाला !
जोंवरतीं या कुडीत राहिल प्राण,
तोंवरि तुज संगोपीन;
तदनंतरची करूं नको तूं चिंता;
नारायण तुजला त्राता.
दारिद्रया चोरिल कोण?
आकाशा पाडिल कोण?
दिग्वसना फाडिल कोण?
त्रैलोक्यपती आतां त्राता तुजला !
निज नीज माझ्या बाळा ! ॥ ३ ॥
तुज जन्म दिला, सार्थक नाही केलें,
तुज कांहिं न मी ठेविलें.
तुज कोणि नसे, छाया तुज आकाश;
धन दारिद्र्याची रास;
या दाही दिशा वस्त्र तुला सुकुमारा;
गृह निर्जन रानीं थारा;
तुज ज्ञान नसे अज्ञानाविण कांहिं;
भिक्षेविण धंदा नाहिं.
तरि सोडुं नको सत्याला,
धन अक्षय तेंच जीवाला,
भावें मज दिनदयाळा,
मग रक्षिल तो करुणासागर तुजला,
निज नीज माझ्या बाळा ! ॥ ४ ॥
— दत्त (दत्तात्रय कोंडो घाटे) - सन १८९७
(श्री. प्रकाश बाक्रे यांच्या सौजन्याने)
20 comments:
Sharad sai:
In my childhood my mother was to sung this poem. Also, our family was very poor. I started identifying our conditions with the poet’s description. So pathetic description of poverty. He was merely 22 years old when he penned this poem.
- Sharad Sapkal, Nagpur
मला आवडणारे अप्रतिम अंगाई गीत. माझी आई साठ वर्षापुर्वी माझ्या धाकट्या भावंडांना झोपवून देताना गात असे. मला तोंडपाठ झालेल्या अनेक कवितांपैकी हे एक गीत.
ही कविता खुप लहानपणी ऐकलेली आहे. बहूतेक आमच्या पाठ्यपुस्तकात होती.पण ईतकी उदास कविता एवढ्या कोवळ्या, निरागस मनावर किती नकारात्मक परिणाम करित असेल याचा विचार केला नसेल काय सिलॅबस ठरविणार्या समितिने?
मी टाकलेल्या कमेंटचे काय झाले ते मला कळेल काय?
जग रहाटी नि माणसांच्या पराकोटीच्या आसक्ती पोटी आलेल्या अनुभवातून त्या माऊलीला उमजलेले जग नि त्यातूनच आपल्या माघारी आपल्या लेकराची उपेक्षा होवू नये म्हणून अंगाई गीता मधुन एका हतबल झालेल्या पण संस्कारीत असलेल्या आई चे एक जगावेगळे निरुपम आहे ;
मन हळवे करतांना ही विलक्षण अंतर्मुख करायला लावणारी एक सुंदर कविता --!
सुभाष तोंडोळकर /पुणे/ ३/५/२०२०
मी ५वित शिकत असताना ही कविता माझ्या वर्ग शिक्षक यांनी ज्या चालीत व ठेक्यात शिकविले ती चाल व ठेका.मी विसरू शकत नाही.रवी म्हणजे वडील नसतानचे अंगाई गीत, बाळाला मोठे करणे एकच ध्येय,आईचे प्रेम,संस्कार घडविणारी. संस्कारित आईची ही अंगाई गीत,बाळाचे मन हलके करून बाळाला झोपी घालणारी ही कविता कवी दत्त यांची ही सुंदर कविता.
मी लहान असताना माझी आजी घर च्या लहान मुलांना झोपवितांना फार चांगल्या गोड चालीत म्हणत असे त्यावेळी मला पाठ झाली होती पण कालांतराने विसर्जन पडला होता आता शब्द माहीती झाल्याने फार चांगले वाटले.
आईच्या प्रेमाच मूर्तिमंत काव्य,आईला आपल्या मुलाची किती काळजी असते हे या कवितेत वाचतांना डोळ्यात पाणी आल, असे काव्य परत होणे नाही
माझ्या बाबांचे मराठीचे पुस्तक लहान असतांना मला मिळाले होते त्यामध्ये ही कविता होती , तेव्हापासुनच मला ही कविता खूप आवडायची . माझ्या मुलाला झोपवताना ही अंगाई मी नेहमी म्हणत असे आणि आता त्याच्या मुलीला पण म्हणते ती पण आता सात वर्षांची आहे . अगदी अर्थपूर्ण आणि प्रत्येक वेळी डोळे पाणावतात . कधीही विस्मरणात न जाणारी कविता 🙏
गरिबीचे भयावह वर्णन।
My evertime khupch khupch Manbhavan geet in childhood now always humming
मी मी नऊ वर्षांचा असताना माझे बाबा माझ्या लहान भावाला झोपविताना ही कविता म्हणायचे एकदम सुरात म्हणायचे की बाळ झोपी जायचे आता माझे वय 48 वर्षे आहे आणि माझ्या बाबांचे 82
आणि अजूनही ही माझ्या मुलीच्या मुलाला झोपवण्यासाठी ही कविता म्हणतात ऐकायला खूप सुंदर वाटते
मी ऐकून ही कविता माझ्या एका वहीवर लिहून ठेवली होती पण आता प्रत्यक्षात मला मोबाईल वर मिळाली खूप आनंद झाला
मी लहान असताना माझे वडील व आई मला झोपवतांना हेच गीत गात असे
.मी पाचवीत असताना मला ही कविता होती.मी सुध्दा मा्झ्या मुलांना झोपवतांना हेच गीत गात असे.व आजही माझ्या नातवंडांना थोपविण्यासाठी हेच गीत गात आहे.फारच छान गीत आहे.मला खूपच आवडते.
माझी आई आम्ही लहान असताना रोज रात्री आम्हाला झोपवण्यासाठी ही कविता अगदी सुरेख आवाजात म्हणायची तेव्हापासूनच मला सुद्धा ही कविता खुप आवडते, आईला ही कविता मी लिहून सुद्धा मागितली होती, एक दोन ओळी तिला बरोबर आठवत नव्हत्या, आता मीही माझ्या मुलांना अंगाई गीत जाताना ही कविता म्हणायची आता मुलं थोडी मोठी झाली तरीसुद्धा त्यांना म्हणून दाखविते कारण त्यांनाही त्यावेळच्या कविता कशा होत्या आणि कशा पद्धतीने शिकविल्या जायच्या ते मुद्दाम कळावे म्हणून म्हणत असते खूप सुंदर आणि हृदयस्पर्शी कविता आहे ही मला खुपच आवडते ,
माझी आई आम्ही लहान असताना रोज रात्री आम्हाला झोपवण्यासाठी ही कविता अगदी सुरेख आवाजात म्हणायची तेव्हापासूनच मला सुद्धा ही कविता खुप आवडते, आईला ही कविता मी लिहून सुद्धा मागितली होती, एक दोन ओळी तिला बरोबर आठवत नव्हत्या, आता मीही माझ्या मुलांना अंगाई गीत जाताना ही कविता म्हणायची आता मुलं थोडी मोठी झाली तरीसुद्धा त्यांना म्हणून दाखविते कारण त्यांनाही त्यावेळच्या कविता कशा होत्या आणि कशा पद्धतीने शिकविल्या जायच्या ते मुद्दाम कळावे म्हणून म्हणत असते खूप सुंदर आणि हृदयस्पर्शी कविता आहे ही मला खुपच आवडते ,
हे अंगाई गीत माझे दादा वडील माझ्यासाठी गायचे, आज मी ते माझ्या मुलांसाठी गातो याचा मला खूप अभिमान आणि खूप आनंद आहे 🙏
मला माझ्या लहानपणी ही कविता होती शाळेत असताना चाल लावून म्हणत असे. आता छोट्या नातवाला म्हणतो.🙂
हे अंगाई गीत माझी आई मला लहानपणी गाऊन झोपवित असेल.
आणि गंमत अशी की हेच अंगाई गीत माझ्या आईला माझी आजी गाऊन झोपवित असेल आणि त्या पुढची गंमत अशी की माझ्या आजीला तिचे मोठे बंधू म्हणजे दत्तात्रय कुलकर्णी ही कविता गाऊन झोपत असत.
आणि आज मी माझ्या मुलांना ही अंगाई कधीतरी आवर्जून गाऊन झोपण्याचा प्रयत्न करत असतो अशीही चार पेढ्या ने गायलेलं हे गीत आजही गाताना डोळ्याच्या कडा ओले केल्याशिवाय राहत नाही खरंतर गाणाऱ्या प्रत्येक जीवाच्या डोळ्यातून अश्रू बाहेर काढण्याच सामर्थ्य या कवितेला प्राप्त झालेल आहे .त्यांच्या या रचनेला अंतकरणातून सलाम.
माझी आई आम्हा भावंडाना हि कविता अंगाई गीत म्हणून गाऊन झोपवत असे, पुढे ती तिच्या नातवंडांना हेच अंगाई गीत म्हणत असे त्यामुळे मला ते तिने गायलेल्या कर्णमधुर चालीत पाठ झाले होते आता माझ्या नातवाला झोपवण्याकरिता मी आठवत होते आणि मला सलग आठवत नव्हते,तीही आता हयात नाही म्हणून मी गूगल केले आणि आपला हा सुंदर ब्लॉग मिळाला!
माझी आई आणि गाण्याचे लेखक आणि आपणासारख्या संग्रहकाचे मनापासून आभार, धन्यवाद🙏
Post a Comment