एक खेडें

(जाति – दिंडी)

सह्यगिरिच्या पायथ्याला सुपीक
रम्य खोरें कोंकणामधीं एक;
नदी त्यामधुनी एक वाहताहे,
एक खेडें तीवरी वसुनि राहे. ll १ ll

वदनि सुंदर मंदिरें न त्या ठायीं,
परी साधीं झोपडीं तिथें पाहीं;
मंदिरांतुनि नांदते रोगराई,
झोपडयांतुनि रोग तो कुठुनि राही ? ll २ ll

रोग आहे हा बडा कीं मिजासी,
त्यास गिर्द्यांवरि हवें पडायासी;
झोंपडयांतील घोंगडयांवरी त्यास,
पडुनि असणें कोठलें सोसण्यास ? ll ३ ll

उंच नाहिंत देवळें मुळी तेथें,
परी डोंगर आहेत मोठमोठे;
देवळीं त्या देवास बळें आणा,
परी राही तो सृष्टिमधें राणा. ll ४ ll

उंच डोंगर ते, उंच कडे भारी,
पडे धो! धो! ज्यांचियावरुनि वारी,
भोंवतालें रान तें दाट आहे;
अशा ठायीं देव तो स्वयें राहे ! ll ५ ll

स्तोत्र ओढे थांबल्यावीण गाती,
सूर वारे आपुला नित्य देती,
वृक्षगण तो हालुनी डुल्लताहे;
अशा भक्तीच्या स्थळीं देव राहे ! ll ६ ll

अशी नैसर्गिक भव्यता उदास
तया खेडयाच्या असे आसपास;
तसा खेडयाचा थाट तोहि साधा
भव्यतेला त्या करितसे न बाधा. ll ७ ll

सरळ साधेपण, असे निसर्गाचें
मूल आवडतें; केंवि तें तयाचें
भव्यतेला आणील बरें बाधा ?
निसर्गाचा थाटही असे साधा. ll ८ ll

लहान्या त्या गांवांत झोंपड्यांत
भले कुणबी लोक ते राहतात;
खपोनीयां ते सदा सुखें शेतीं,
सरळ अपुला संसार चालवीती. ll ९ ll

अहा ! अज्ञात स्थळीं अशा, मातें,
एक गवतारु खोप रहायातें,
शेतवाडी एक ती खपायाला,
लाधतीं, तर किति सौख्य मन्मनाला ! ll १० ll

तरी नसतों मी दरिद्री धनानें,
तरी नसतों मी क्षुद्र शिक्षणानें,
तरी होतीं तीं स्वर्गसुखें थोडी,
तरी नसती कीर्तिची मला चाडी ! ll ११ ll

कीर्ति म्हणजे का हो ? – एक शिंग:
प्रिय प्राणांहीं आपुलियां फुंक,
रखाडीला जा मिळूनियां वेगे;
शिंगनादहि जाईल मरुनि मागें ! ll १२ ll

कीर्ति म्हणजे काय रे ? – एक पीस :
शिरीं लोकांच्या त्यास चढायास,
छरे पडती पक्ष्यास खावयास;
मागुनी तें गळणार हेंहि खास ! ll १३ ll

पुढें माझें चालेल कसें, ऐशी
तेथ चिंता त्रासिती न चित्तासी;
नीच लोकांला मला नमायास
वेळ पडती थोडीच त्या स्थळास ! ll १४ ll

शेत नांगरणें, पेरणें सुखानें,
फूलझाडें वाडींत शोभवीणें;
गुरें-ढोरें मी बाळगुनी कांही,
दूधदुभतें ठेवितों घरीं पाहीं. ll १५ ll

कधीं येता पाहुणा जर घराला,
'तुझे घर हें' वदतोंच मी तयाला;
गोष्टि त्याच्या दूरच्या ऐकुनीयां,
थक्क होतों मी मनीं तया ठाया — ll १६ ll

“असे जग तें एवढें का अफाट !
त्यांत इतुका का असे थाटमाट !”
असें वदतों मी त्यास विस्मयेंसी,
स्वस्थिती तरि तुळितों न मी जगाशीं ll १७ ll

स्वर्गलोकीं संपत्ति फार आहे,
इथें तीचा कोट्यश तोहि नोहे;
म्हणुनि दु:खानें म्हणत ‘हाय ! हाय !’
भ्रमण अपुलें टाकिते धरा काय ? ll १८ ll

तरी, स्वपथा जातात सोडुनियां,
कुणी तारे तेजस्वि फार व्हाया;
तधीं तेजाचा लोळ दिसे साचा,
परी अग्नी तो त्यांचिया चितेचा ! ll १९ ll

वीरविजयांच्या दिव्य वर्तमानीं
कृष्ण कदनें पाहतों न त्या स्थानी;
भास्कराच्या तेजाळपणीं मातें
डाग काळे दिसते न मुळीं तेथे ! ll २० ll

सूर्यचंद्रादिक दूर इथुनि तारे,
तसें जग हें मानितों अलग सारें;
जसे सेच्छूं त्यांवरी चढायास,
इच्छितों नच या जगीं यावयास ! ll २१ ll

तेथ गरजा माझिया लहान्या त्या
सहजगत्या भागुनी सदा जात्या;
म्हणुनि माझें जग असें तेंचि खोरें
सुखी मजला राखितें चिर अहा रे ! ll २२ ll



— केशवसुत

सौजन्य : केशवसुत डॉट कॉम