लमाणांचा तांडा

चालला चालला लमाणांचा तांडा
एका गावाहून दुजा गावाला
संपली येथली उसाची गु​र्‍हाळे, संपला येथला अन्नाचा शेर
आता दुजे गाव !
आता दुजा मळा !
चला पाहू चला.....
नवीन चाकरी, नवीन भाकरी ! ​ ll १ ​ll

चालला चालला लमाणांचा तांडा
पाठीवरी सारे घेउनी बिर्‍हाड
मरतुकडी ही खंगलेली घोडी
खंगलेले बैल……
यांच्या पाठीवर देखा हा संसार
चार वितींची ती उभवाया घरे घेतल्या चटया
घेतले खाटले (त्यांचा हा पलंग), घेतली गाठोडी,
​​​घोड्याच्या​ पाठीशी उलटे खाटले अन त्यात घातले रांगते मूल !
घेतली गाडगी, मडकी, डबडी, .....
(चुलीला दगड मिळतील तेथे—
नकोत ते घ्याया बांधुनिया संगे !! —)
घोड्याशेजारून संसारामागून रस्ता हुंगत हि
धापा टाकणारी चालली कुतरी ​ ll २ ​ll

चालला चालला लमाणांचा तांडा
घोड्याशेजारून संसारामागून चालले बापई ! चालल्या बायका !
असंस्कृत मुद्रा..... दीनवाण्या मुद्रा..... अगतिक मुद्रा.....
कटिखांद्यावरी यांच्याही लादले 'संसाराचे ओझे'
पहा पाठीवरी बांधली बोचकी
पहा काठीवरी आणखीही काही
उरलासुरला बांधला संसार ​ ll ३ ​ll

चालला चालला लमाणांचा तांडा.....
आणि तांड्यातील, पाहिलीत का ती एक लमाणीण
ओझ्याने अगदी वाकली आहे, थकली आहे
तिच्या खांद्यावर, तिच्या काठीवर
जड जड सारे गुळाचे गाठोडे, देवाचे गाठोडे बांधले आहे.
—परी काठीच्या त्या एका टोकाला अन
राघूचा पिंजरा बांधला आहे........
जीवाने जपल्या मायेने पोसल्या राघूचा पिंजरा बांधला आहे.....
अस्थिर संसारी विकीर्ण जीवन
त्यात एकली ही कोमलता-खूण !
—ओझ्याने वाकल्या लमाणाच्या स्त्रीने
डोळ्यांपुढे राही अशा रीतीने हा बांधला पिंजरा
—तेवढीच तिच्या आत्म्याची ओळख.....
मनाचे भोजन
तेवढीच तिच्या लमाणजातीच्या
मानव्याची खूण !! ​ ll ४ ​ll

—चालला चालला लमाणांचा तांडा
एका गावाहून दुजा गावाला.....


— वि. म. कुलकर्णी