(वृत्त - शार्दुलविक्रीडित)
विश्वेशे करुनी कृपा सकरुणें दुष्काळदैत्यावरी
पर्जन्यास्त्र नियोजुनी पळविलीं आहेत दु:खे दुरी;
आतां मंगल पातले दिवसही दिपोत्सवाचे भले,
गाणें सुस्वर पाहिजे तर तुवां हे शारदे ! गाइलें. ll1ll
दीनें ज्याविण वाटतात सुदिनें सार्याहि वर्षांतलीं
नांवानें जरि दुर्दिनें, सुखद जीं होती पुढें चांगली;
तीं येऊन बरींच, वृष्टि करुनी त्यांही दिली भूवरी,
तेणें सांप्रत पाहतां दिसतसे सृष्टी अहा साजिरी ! ll2ll
सस्यांचा बरवा अनर्घ्य हिरवा शालू असे नेसली,
जाईची जुइची गळां धरितसे जी रम्य पुष्पावली,
ती भाळीं तिलकांकिता शशिमुखी आतां शरत्सुंदरी,
माथां लेउनि केवडा विचरते घेऊनि पद्में करीं ll३ll
जो गोपाल गमे प्रभातसमयीं गाई वनी चारितां,
वाटे रव्युदयी नदीवर मुनी अर्घ्यांस जो अर्पितां,
जो भासे दिवसां कृषीवल शिरीं खोंवूनियां लोंबरे,
तो आतां ऋतु शारदीय बहुधा शेतांतुनी संचरे ll४ll
राज जो धनधान्यदायक असे साचा कुबेरापरी,
त्या श्रीमंडित शारदीय ऋतुची राणी दिवाळी खरी;
रुपैश्वर्यगुणाढ्य ती जवळ ये; द्याया तिला स्वागता
सारेही शुभ योजनांत गढले-कांही नुरो न्यूनता! ll५ll
भिंती रंगविल्या नव्या फिरुनियां, केलीं नवीं आंगणें,
वीथी झाडुनि, रान काढुनि, दिसे सर्वत्र केराविणें;
दारी उंच दिले दिवे चढवुनि, हंड्या घरीं लाविल्या,
लोकीं शक्त्यनुरुप आत्मसदनीं भूषा नव्या जोडिल्या. ll६ll
बाजारांत जमाव फार मिळुनी गर्दी उडाली असे,
गंध्याला निजसंग्रहास विकितां विश्राम कांही नसे;
उंची कापड, दागिने सुबक ही, मेवे, फटाके चिनी,
यांचा विक्रय होतसे धडकुनी-वस्तू न चाले जुनी ! ll७ll
माहेराप्रत कन्यका स्मितमुखी उत्कष्ठिता पातल्या,
त्या मातापितरां सहर्ष दुहिता, भावां स्वसा भेटल्या;
आले सांप्रत भेटण्यास वडिलां दूरस्थ ते पुत्रही,
सोहाळे श्वशुरालयीं अनुभवूं आले नवे जांवई ! ll८ll
बाळांहीं निजपुस्तकांस अवघ्या आहे दिलेली रजा;
काहीं काढुनि खेळ नाचुनि मुलें तीं मारिताती मजा;
तों गेहामधुनी खमंग निघुनी ये वास, तेणें उगीं
तीं होऊन, हळूच आंत शिरती; “दे माउली वानगी !” ll९ll
आतां भौमचतुर्दशी पुढलिया वारीं असे पातली,
तों रात्री निजतां बनी छबुकली मातेप्रती बोलली-
“माला आइ उथीव लौकल बलें, अंगास मी लाविन
दादाच्या, म्हणुनी गले ! उथव तूं हांका मला मालुन" ll१०ll
सारेही पहिल्या दिनीं उठुनियां मोठ्या पहांटे जन
स्नानें मंगल लौकरी उरकिती सौगन्धिकें चर्चुन;
ज्या ठायीं असती दिवाळसण ते, तेथून वाद्यें पहा
निद्रेंतून दिवाळिला उठविण्या तीं वाजताती अहा ll११ll
त्यांच्या मंजुरवें न जागृत झणीं होईल तीं वाटलें.
यालागीं शिवगावुनी जणुं गमे देती फटाके मुलें;
‘ठो, ठो’ आणिक 'फाड फाड’ उठती तों नाद अभ्यंतरी,
त्यांही सत्वर जाहली हंसत ती जागी दिवाळी पुरी ll१२ll
रांगोळ्या रमणीय काढुनि पहा, त्या मांडल्या पंगती !
पक्कान्नें कदलीदलांवरि अहा ! नेत्रांस संतोषिती !
पाटांच्या मधुनी जलार्थ असती पात्रें रुप्याचीं, तिथें
नेसुनी जन मोलवान वसनें होतात कीं बैसते. ll१३ll
घेऊनी घृत, दुग्ध तें, विपुल तें गोधूमही, साकर
प्रेमानें महिलाजनीं बनविली खाद्ये किती सुंदर;
त्यांची सांप्रत रेलचेल अगदीं पात्रांत जी होतसे,
तुष्टी आणि पुष्टी ती वितरुनी प्रीती दुणावीतसे ll१४ll
रांगोळ्या दिसती प्रदोषसमयीं दारापुढें काढिल्या,
दीपांच्या सदनापुढें उजळुनी पंक्ती तशा लाविल्या;
त्यांच्या ज्योति असंख्य त्या बघुनियां वाटे असें अंतरी:-
तारा या गगनांतुनी उतरल्या कीं काय भूमीवरी ! ll१५ll
बाळें सर्व फटाकड्या उडविती चित्तांत आनंदुनी,
जाडे बारहि लाविती, धडधडां त्यांचा उठे तो ध्वनी,
मोठे बाणहि, चन्द्रज्योती मधुनी, त्या फूलबाज्या, नळे,
दारुकाम असें अनेकविध तें दृष्टि पडे, लाविलें ll१६ll
लक्ष्मीपूजन तें द्वितीय दिवशीं रात्रौ जधीं होतसे
सोनें आणि वह्या धनीजन तधीं मांडून अर्चीतसे,
साध्याला विसरुन लोक धरिती भक्ती कसे साधनीं –
ये हा आशय अर्थहीन कविच्या चित्तांत तें पाहुनी ll१७ll
आतां भार नसे कुणास, पण तो शिंक्यास भारी असे,
हातां काम नसे, परंतु पडतें तोंडास तें फारसें;
कोणा मार नसे, तरी पण शिरीं सो सोंगट्यांच्या बसे;
कोणा त्रास नसे, परंतु नयनां तो जागरें होतसे ll१८ll
भ्राते ते भगिनीगृहांप्रत सुखें जाती विजेचे दिनीं,
त्यांचा बेत सुरेख ठेवुनि त्या ओंवाळिती भामिनी,
तेही त्यांस उदार होउनि मनीं ओंवाळणी घालिती,
प्रेमग्रंथिस दाढर्य बंधुभगिनी या वासरीं आणिती ll१९ll
खाणें आणि पिणें, विनोद करणें, गाणेंहि वा खेळणें,
जैसें ज्यांस रुचेल, त्यापरि तुम्हीं या उत्सवीं वागणें;
मी संध्यासमयीं खुशाल गिरणातीरावरी बैसुनी
कालपेक्ष करीन उन्मन असा वेड्यापरी गाउनी ll२०ll
सौजन्य : केशवसुत डॉट कॉम
विश्वेशे करुनी कृपा सकरुणें दुष्काळदैत्यावरी
पर्जन्यास्त्र नियोजुनी पळविलीं आहेत दु:खे दुरी;
आतां मंगल पातले दिवसही दिपोत्सवाचे भले,
गाणें सुस्वर पाहिजे तर तुवां हे शारदे ! गाइलें. ll1ll
दीनें ज्याविण वाटतात सुदिनें सार्याहि वर्षांतलीं
नांवानें जरि दुर्दिनें, सुखद जीं होती पुढें चांगली;
तीं येऊन बरींच, वृष्टि करुनी त्यांही दिली भूवरी,
तेणें सांप्रत पाहतां दिसतसे सृष्टी अहा साजिरी ! ll2ll
सस्यांचा बरवा अनर्घ्य हिरवा शालू असे नेसली,
जाईची जुइची गळां धरितसे जी रम्य पुष्पावली,
ती भाळीं तिलकांकिता शशिमुखी आतां शरत्सुंदरी,
माथां लेउनि केवडा विचरते घेऊनि पद्में करीं ll३ll
जो गोपाल गमे प्रभातसमयीं गाई वनी चारितां,
वाटे रव्युदयी नदीवर मुनी अर्घ्यांस जो अर्पितां,
जो भासे दिवसां कृषीवल शिरीं खोंवूनियां लोंबरे,
तो आतां ऋतु शारदीय बहुधा शेतांतुनी संचरे ll४ll
राज जो धनधान्यदायक असे साचा कुबेरापरी,
त्या श्रीमंडित शारदीय ऋतुची राणी दिवाळी खरी;
रुपैश्वर्यगुणाढ्य ती जवळ ये; द्याया तिला स्वागता
सारेही शुभ योजनांत गढले-कांही नुरो न्यूनता! ll५ll
भिंती रंगविल्या नव्या फिरुनियां, केलीं नवीं आंगणें,
वीथी झाडुनि, रान काढुनि, दिसे सर्वत्र केराविणें;
दारी उंच दिले दिवे चढवुनि, हंड्या घरीं लाविल्या,
लोकीं शक्त्यनुरुप आत्मसदनीं भूषा नव्या जोडिल्या. ll६ll
बाजारांत जमाव फार मिळुनी गर्दी उडाली असे,
गंध्याला निजसंग्रहास विकितां विश्राम कांही नसे;
उंची कापड, दागिने सुबक ही, मेवे, फटाके चिनी,
यांचा विक्रय होतसे धडकुनी-वस्तू न चाले जुनी ! ll७ll
माहेराप्रत कन्यका स्मितमुखी उत्कष्ठिता पातल्या,
त्या मातापितरां सहर्ष दुहिता, भावां स्वसा भेटल्या;
आले सांप्रत भेटण्यास वडिलां दूरस्थ ते पुत्रही,
सोहाळे श्वशुरालयीं अनुभवूं आले नवे जांवई ! ll८ll
बाळांहीं निजपुस्तकांस अवघ्या आहे दिलेली रजा;
काहीं काढुनि खेळ नाचुनि मुलें तीं मारिताती मजा;
तों गेहामधुनी खमंग निघुनी ये वास, तेणें उगीं
तीं होऊन, हळूच आंत शिरती; “दे माउली वानगी !” ll९ll
आतां भौमचतुर्दशी पुढलिया वारीं असे पातली,
तों रात्री निजतां बनी छबुकली मातेप्रती बोलली-
“माला आइ उथीव लौकल बलें, अंगास मी लाविन
दादाच्या, म्हणुनी गले ! उथव तूं हांका मला मालुन" ll१०ll
सारेही पहिल्या दिनीं उठुनियां मोठ्या पहांटे जन
स्नानें मंगल लौकरी उरकिती सौगन्धिकें चर्चुन;
ज्या ठायीं असती दिवाळसण ते, तेथून वाद्यें पहा
निद्रेंतून दिवाळिला उठविण्या तीं वाजताती अहा ll११ll
त्यांच्या मंजुरवें न जागृत झणीं होईल तीं वाटलें.
यालागीं शिवगावुनी जणुं गमे देती फटाके मुलें;
‘ठो, ठो’ आणिक 'फाड फाड’ उठती तों नाद अभ्यंतरी,
त्यांही सत्वर जाहली हंसत ती जागी दिवाळी पुरी ll१२ll
रांगोळ्या रमणीय काढुनि पहा, त्या मांडल्या पंगती !
पक्कान्नें कदलीदलांवरि अहा ! नेत्रांस संतोषिती !
पाटांच्या मधुनी जलार्थ असती पात्रें रुप्याचीं, तिथें
नेसुनी जन मोलवान वसनें होतात कीं बैसते. ll१३ll
घेऊनी घृत, दुग्ध तें, विपुल तें गोधूमही, साकर
प्रेमानें महिलाजनीं बनविली खाद्ये किती सुंदर;
त्यांची सांप्रत रेलचेल अगदीं पात्रांत जी होतसे,
तुष्टी आणि पुष्टी ती वितरुनी प्रीती दुणावीतसे ll१४ll
रांगोळ्या दिसती प्रदोषसमयीं दारापुढें काढिल्या,
दीपांच्या सदनापुढें उजळुनी पंक्ती तशा लाविल्या;
त्यांच्या ज्योति असंख्य त्या बघुनियां वाटे असें अंतरी:-
तारा या गगनांतुनी उतरल्या कीं काय भूमीवरी ! ll१५ll
बाळें सर्व फटाकड्या उडविती चित्तांत आनंदुनी,
जाडे बारहि लाविती, धडधडां त्यांचा उठे तो ध्वनी,
मोठे बाणहि, चन्द्रज्योती मधुनी, त्या फूलबाज्या, नळे,
दारुकाम असें अनेकविध तें दृष्टि पडे, लाविलें ll१६ll
लक्ष्मीपूजन तें द्वितीय दिवशीं रात्रौ जधीं होतसे
सोनें आणि वह्या धनीजन तधीं मांडून अर्चीतसे,
साध्याला विसरुन लोक धरिती भक्ती कसे साधनीं –
ये हा आशय अर्थहीन कविच्या चित्तांत तें पाहुनी ll१७ll
आतां भार नसे कुणास, पण तो शिंक्यास भारी असे,
हातां काम नसे, परंतु पडतें तोंडास तें फारसें;
कोणा मार नसे, तरी पण शिरीं सो सोंगट्यांच्या बसे;
कोणा त्रास नसे, परंतु नयनां तो जागरें होतसे ll१८ll
भ्राते ते भगिनीगृहांप्रत सुखें जाती विजेचे दिनीं,
त्यांचा बेत सुरेख ठेवुनि त्या ओंवाळिती भामिनी,
तेही त्यांस उदार होउनि मनीं ओंवाळणी घालिती,
प्रेमग्रंथिस दाढर्य बंधुभगिनी या वासरीं आणिती ll१९ll
खाणें आणि पिणें, विनोद करणें, गाणेंहि वा खेळणें,
जैसें ज्यांस रुचेल, त्यापरि तुम्हीं या उत्सवीं वागणें;
मी संध्यासमयीं खुशाल गिरणातीरावरी बैसुनी
कालपेक्ष करीन उन्मन असा वेड्यापरी गाउनी ll२०ll
- केशवसुत (शके १८२२)
No comments:
Post a Comment