नलराजा आणि हंस (भाग १)

'नलदमयंती स्वयंवर' या सुमारे २२५ ते २५० श्लोकांच्या आख्यानातून काही निवडक वेचेपाठ्यपुस्तकांमध्ये घेतलेले असतात. काही संस्मरणीय वेचे एकत्र करून इथे तीन भागांत विभागून दिलेले आहेत.


[शार्दुलविक्रीडित]
पुण्य-श्लोक नृपावळींत पहिला होवोनी जो राहिला
जो राजा असतां समस्त महिला विश्रांती शेषाहिला
व्यासोक्ते अवगाहिला बुधजनी नाना–गुणी गायिला
जो नामें नळ तत्कथौघ लिहिला तो पाहिजे पहिला ll १ ll


[दिंडी]
कथा बोलूं हे मधुर सुधा-धारा
होय शृंगारा करुण रसा थारा
निषध–राजा नळ–नामधेय होता
वीरसेनाचा तनय महा–होता ll २ ll


[वसंततिलका]
चंद्रासि लागति कळा उप–राग येतो
गंगेसि भंग बहु पाण–उतार होतो
जें होय चूर्ण तरि मौक्तिक तें कशाला
नाही समान नळ–राज–महा–यशाला ll ३ ll


[शिखरिणी]
कदा नेणों वोढी शरधिंतुनि काढी शर कदा
कदा धन्वीं जोडी वरि वरिही सोडी तरि कदा
वि-पक्षाच्या वक्षावरि विवर-लक्षास्तव रणीं
कळे राजेंद्राची त्वरित शर–संधान–करणी ll ४ ll


[शार्दुलविक्रीडित]
जो धैर्ये धर–सा सहस्त्रकर–सा तेजें तमा दूर–सा
जो रत्नाकर–सा–गभीर, शिरसा भूपां यशोहार–सा
ज्ञाता जो सरसावला, नव–रसांमाझारि शृंगार–सा
शोभे तामरसाक्ष तो नळ रसा–नाथ स्तवूं फारसा ll ५ ll


[माल्यभारा]
नळ–राज–कथा सुधाचि साजे
दमयंती वर–वर्णिनी विराजे
मिळणी उभयांसि होय जेथें
अधिकारी अधिकानुराग तेथें ll ६ ll


[वसंततिलका]
गंगा–तरंग–सम जो निज देहवर्णी
भृंगापरी रुचिर कांति जयासि कर्णी
जंघाल जो पवन–संगतिची सवे घे
शृंगारिला हय तयावरि भूप वेधे ll ७ ll

जो अंबरी उफळतां खुर लागलाहे
तो चंद्रमा निज तनूवरि डाग लाहे
जो या यशास्तव कसे धवलत्व ने घे ?
शृंगारिला हय तयावरि भूप वेधे ll ८ ll


[दिंडी]
सवें सेना भूपाळ निघालाहे
शींव लंघी उद्यान एक पाहे
रिघे तेथे मित सेवकांसि बाहे
फौज सारी बाहेर उभी राहे ll ९ ll

पनस जंबू जंबीर विविध निंबे
कुंद चंदन माकंद सुदाडिंबे
तुंग नारिंगें विकसली कदंबें
वसति तेथें शुक–सारिका–कदंबें ll १० ll

[वंशस्थ]
लते-तळी रुंद निरुंद कालवे
गळोनि तेथें मकरंद कालवे
परागही सांद्र तयांत रंगती
फुलांसवे भृंग–तती तरंगती ll ११ ll


[आर्या]
उपरि स–कंटक साचे परंतु सांचे जयांत सुरसाचे
घोंस असे फणसांचे षण्मासांचे कितेक वरसाचे ll १२ ll

— रघुनाथ पंडित (रघुनाथ गणेश नवहस्त/नवाथे)

इथे पाठ्यपुस्तकातील निवडक वेचे एकत्र करून तीन भागांत विभागून दिलेले आहेत त्यांतील हा पहिला भाग आहे.