प्रमाण

[भुजंगप्रयात]

अती कोपतां कार्य जातें लयाला
अती नम्रता पात्र होते भयाला ।
अती काम तें कोणतेंही नसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ १ ॥

अती लोभ आणी जना नित्य लाज
अती त्याग तो रोकडा मृत्य आज ।
सदा तृप्त नेमस्त सर्वां दिसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ २ ॥

अती मोह हा दु:ख-शोकासि मूळ
अती काळजी टाकणें हेंही खूळ ।
सदा चित्त हें सद्विचारें कसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ ३ ॥

अती ज्ञान अभ्यासिल्या क्षीण काया
अती खेळणें हा भिकेचाचि पाया ।
न कष्टाविणें त्वां रिकामें बसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ ४ ॥

अती दान तेंही प्रपंचात छिद्र
अती हीन कार्पण्य मोठे दरिद्र ।
बरें कोणतें तें मनाला पुसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ ५ ॥

अती भोजनें रोग येतो घराला
उपासें अती कष्ट होती नराला ।
फुका सांग देवावरी कां रुसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ ६ ॥

अती स्नेह तेथें अवज्ञा उदंड
अती द्वेष भूलोकिंचे पंककुंड ।
अती मत्सरें त्वां कशाला कुसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ ७ ॥

अती आळशी वांचुनी प्रेतरुप
अती झोप घे तोहि त्याचाचि भूप ।
सदा सत्कृतीमाजि आत्मा विसांवें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ ८ ॥

अती द्रव्यही जोडितें पापरास
अती घोर दारिद्रय तो पंकवास ।
धनें वैभवें त्वां न केंव्हा फसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ ९ ॥

अती भाषणें वीटती बुद्धिवंत
अती मौन मूर्खत्व तें मूर्तिमंत ।
खरें तत्त्व तें अल्पशब्दें ठसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ १० ॥

अती वाद घेता दुरावेल सत्य
अती `होस हो' बोलणें नीचकृत्य ।
विचारें तुवां ज्ञानमार्गी घुसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ ११ ॥

अती औषधें वाढवीतात रोग
उपेक्षा अती आणिते सर्व भोग ।
हिताच्या उपायास कां आळसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ १२ ॥

अती दाट वस्तींत नाना उपाधी
अती शून्य रानात औदास्य बाधी ।
लहुग्राम पाहोनि तेथें वसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ १३ ॥

अती शोक तो देतसे दु:खवृद्धी
अती मानितो हर्ष तो क्षूद्रबुद्धी ।
ललाटाक्षरां सांग कोणी पुसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ १४ ॥

अती भूषणे मार्ग तो संकटाचा
अती थाट तो वेष होतो नटाचा ।
रहावे असे की न कोणीं हसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ १५ ॥

स्तुतीला अती बोलती श्वानवृत्ती
अती लोकनिंदा करी दुष्ट चित्ती ।
न कोणा उगें शब्द-स्पर्शे डसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ १६ ॥

अती भांडणें नाश तो यादवांचा
हठानें अती वंश ना कौरवांचा ।
कराया अती हें न कोणीं वसावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ १७ ॥

अती गोड खाणें नसे रोज इष्ट
कदन्नें अती सेवणें हें कनिष्ठ ।
असोनी गहूं व्यर्थ खावे न सावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ १८ ॥

जुन्याचे अती भक्त ते हट्टवादी
नव्याचे अती लाडके शुद्ध नादी ।
खरें सार शोधोनियां नित्य घ्यावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ १९ ॥

सदा पद्य घोकोनियां शीण येतो
सदा गद्य वाचोनियां त्रास होतो ।
कधी तें कधी हेंहि वाचीत जावें
प्रमाणामधें सर्व कांहीं असावें ॥ २० ॥

— कृष्णाजी नारायण आठल्ये