मराठी भाषेची प्रशस्ति

जैसी हरळांमाजिं रत्नकिळा l
किं रत्नांमाजिं हिरा निळा l
तैसी भाषांमाजिं चोखळा l
भाषा मराठी ll१ll

जैसी पुष्पांमाजिं पुष्प मोगरी l
किं परिमळांमाजिं कस्तुरी l
तैसी भाषांमाजिं साजिरी l
मराठिया ll२ll

पखियांमधें मयोरु l
रुखियांमधें कल्पतरू l
भाषांमधें मान थोरु l
मराठियेसि ll३ll

तारांमधें बारा राशी l
सप्त वारांमाजिं रवि-शशी l
या दीपिंचेया भाषांमधें तैसी l
बोली मराठिया ll४ll


– फादर थॉमस स्टीफन्स

फुलांची विनंति !

हळूंच या हो हळूंच या ! llध्रु०ll

गोड सकाळीं ऊन पडे
दंवबिंदूंचे पडति सडे
हिरव्या पानांतुन वरती
येवोनी फुललों जगतीं
हृदयें अमुचीं इवलींशीं
परि गंधाच्या मधिं राशी

हांसुन डोलुन
देतों उधळुन

सुगंध या तो सेवाया;
हळूंच या; पण हळूंच या ! ll१ll

कधिं पानांच्या आड दडूं
कधिं आणूं लटकेंच रडूं
कधिं वार्‍याच्या झोतानें
डोलत बसतों गमतीनें
तर्‍हेतर्‍हेचे रंग किती
अमुच्या या अंगावरतीं

निर्मल सुंदर
अमुचें अंतर

या आम्हांला भेटाया;
हळूंच या; पण हळूंच या !ll२ll


— कुसुमाग्रज

घरीं एकच पणती

घरीं एकच पणती मिणमिणती l
म्हणुं नको उचल चल लगबग ती ll ध्रु०ll

अगणित बांधव तव अंधारीं l
किर्र रान ! भय भंवतीं भारी l
चरणीं जिवाणू भरे शिरशिरी l
यमदूत न कीटक किरकिरती ll१ll

काळोखाच्या भयाण लाटा l
उठती फुटती बारा वाटा l
फेंस पसरला सारा कांठा l
कुणि म्हणो तारका लुकलुकती ll२ll

दिवे विजेचे धानिकमंदिरीं l
प्रकाश पाडिती परोपरि जरी l
स्नेहशून्य ते सदा अंतरीं l
कां करिसी तयांची शिरगणती ? ll३ll

अखंड नंदादीपज्योती l
दगडी देवा सोबत करिती l
नच बाहेरी क्षणभरि येती l
अप्सरा विलासी नसति सती ll४ll

धांव म्हणुनि तव घेउनि पणती l
हृदय नाचुं दे तिजसांगातीं l
सोन्याचे घर—दिसते माती l
रे पाहसि मागें वळूनि किती ? ll५ll

पहा पुढें या दीन लोचनीं l
रविकिरणांचें स्मरण होऊनी l
आशा नाचे ज्योत दुज्या क्षणि l
जरि विझे तरि करी कोण क्षिती ? ll६ll


- वि. स. खांडेकर

वाट

वाट धावते धावते
चढ उतार घेऊन;
दु:ख गिळते हासत
आत हुंदका पिऊन !

दूर आभाळ सांगते
अंत जगण्यास नाही;
आज लहान रोपटं
उदया उंच झाड होई !

कसे नियतीचे हे असे
उन्हंसावलीचे खेळ;
चंद्र उगवतो तीच
सूर्य अस्ताचीही वेळ !

कुणी मागतात काय
काय कुणास मिळते;
मन फुलाचेही असे
कधी काट्यात जळते !

येथे उलटी वाहते
रे न्यायाचीही गंगा;
झाले इमान पोरके
नीती माजाविते दंगा !

नाही कुणाची कुणाला
इथे राहिलेली चाड;
पुण्य करपून जाई
वाढे पापाचेच झाड !

वाट धावते धावते
चढ उतार घेवून;
काय सांगावे सोडेल
कुठे जगणे नेऊन !


- फ. मुं. शिंदे (फकीरराव मुंजाजीराव शिंदे)

पापाची वासना नको दावूं डोळां

पापाची वासना ------- नको दावूं डोळां I
त्याहुनी अंधळा ------ बराच मी II १ II

निंदेचें श्रवण ----------नको माझे कानीं I
बधिर करोनि -------- ठेवीं देवा II २ II

अपवित्र वाणी ---------नको माझ्या मुखा I
त्याजहुनि मुका ------ बराच मी II ३ II

नको मज कधी -------परस्त्री संगति I
जनातुन माती ------ उठतां भली II ४ II

तुका म्हणे मज ------अवघ्याचा कांटाळा I
तू एक गोपाळा -------आवडसी II ५ II


- संत तुकाराम (तुकाराम बोल्होबा मोरे (आंबिले)

जो जो रे (अंगाईगीत)

[जाति : चंद्रभागा]

जो जो जो जो रे !ll ध्रु० ll

निज माझ्या छकुल्या चिमण्या राजा,
निज रे लडिवाळा !
बाळ गुणी, झोंप नेलि रे कोणी?
जो जो जो बाळा ! ll १ ll

घरटीं ती फांद्यांमधुनी झुलती,
निजले चिउकाऊ;
निजवीती, झुळका गाउनि गीती;
गाणीं किति गाऊं ? ll २ ll

हम्मा ही, दूदू देउनि पाहीं
निजली गोठ्यांत;
रे छबिल्या, राघूमैना निजल्या
अपुल्या पिंजर्यात. ll ३ ll

या वेळीं, निजलीं झाडें वेली;
निजला चांदोबा;
रात्र किती, चढली काळी भवतीं
आला बागुलबा ! ll ४ ll

शुक्क गडे, झालें जिकडे तिकडे;
झोंप न तुज बाळा !
खिंदळशी, खुदुखुदु खुदुखुदु हंसशी,
एकच हा चाळा ! ll ५ ll

लडिवाळा, रुणुझुण घुंगुरवाळा
पायीं वाजविशी,
कशि बाळा, झोंप शिवेना डोळां ?
अफु आली तुजशीं ! ll ६ ll

सटवाई, षष्ठिदेवि, जोखाई,
सांभाळा याला.
न शिवो तें, पाप अमंगल भलतें
माझ्या छबिल्याला ! ll ७ ll


— भा. रा. तांबे

मरणांत खरोखर जग जगतें

[जाति: नववधू]

मरणांत खरोखर जग जगतें;

अधि मरण, अमरपण ये मग तें. ll ध्रु० ll

अनंत मरणें अधीं मरावीं,
स्वातंत्र्याची आस धरावी,
मारिल मरणचि मरणा भावी,

मग चिरंजीवपण ये बघ तें. ll १ ll

सर्वस्वाचें दान अधीं करिं,
सर्वस्वच ये स्वयें तुझ्या घरिं,
सर्वस्वाचा यज्ञ करीं तरि,

रे ! स्वयें सैल बंधन पडतें. ll २ ll

स्वातंत्र्याचा एकचि ठावा
केवळ यज्ञचि मजला ठावा;
यज्ञ मार्ग ! हो यज्ञ विसावा !

का यज्ञाविण कांहीं मिळतें ? ll ३ ll

सीता सति यज्ञीं दे निज बळि,
उजळुनि ये सोन्याची पुतळी,
बळी देउनी बळी हो बळी,

यज्ञेंच पुढें पाउल बढतें. ll ४ ll

यज्ञिं अहर्निश रवि धगधगतो,
स्वसत्त्वदानें पाश छेदितो,
ज्योतिर्गण नव जन्मुनि जगतो,

रे स्वभाव हा ! उलटें भलतें. ll ५ ll

प्रकृति-गती ही मनिं उमजुनियां
उठा वीर, कार्पण्य त्यजुनियां;
'जय हर !' गर्जा मातेस्तव या !

बडबडुनी कांहीं का मिळतें ? ll ६ ll

— भा. रा. तांबे

कां रे नाठविसी

कां रे नाठविसी कृपाळु देवासी ।
पोसितो जगासी एकला तो ॥१॥

फुटे तरुवर उष्ण-काळ-मासीं ।
जीवन तयांसी कोण घाली ॥२॥

बाळा दुधा कोण करितें उप्तत्ति ।
वाढवी श्री-पति सवें दोन्हीं ॥३॥

तेणें तुझी काय नाहीं केली चिंता ।
राहें त्या अनंता आठवूनी ॥४॥

तुका म्हणे ज्याचे नांव विश्वंभर ।
त्याचे निरंतर ध्यान करीं ॥५॥


- संत तुकाराम

सारीं फुलेंच फुलें!

[शार्दुलविक्रीडीत]

आकाशांत फुलें, धरेवर फुलें, वार्‍यावरीही फुलें,
माझ्या गेहिं फुलें, मनांतहि फुलें, भूगर्भि सारीं फुलें !!
माझें चित्त भुले, सुगंध सुटले! हें विश्व आनंदलें !
कोणी अकळिलें? कुणास कळलें उद्यान विस्तारलें ! १

नक्षत्रें, सुमनें, विहंगम, मुलें, काव्यें, मणी! हीं जरी
नांवें भिन्न, खरोखरी मज फुलें हीं रम्य सारीं तरी !
घेतों ह्यांतुन थोडका रस! पुन्हां त्यांच्याकडे धांवतों,
धांवाधांव म्हणा, परी हिजमध्यें कैवल्य मी पावतों ! २

जातीच्या भ्रमरास 'सोडुन फुलें ये फोड हीं लांकडें ! '
ऐसें कोण म्हणेल? कोण भलतें घालील हें सांकडें ?
देवानेंच जयास पुष्प-हृदयीं खेळावया निर्मिलें,
त्याला वृत्ति दुजी सुचेल कुठुनी? प्राणा जरी घेतलें ! ३

बोला "चंचल हा क्षणांत गगनीं धांवे क्षणे भूवरीं !
हा वार्‍यावर! हा गृहीं! निज मनीं! हा भूमिच्या भीतरीं ! "
हांसा मानुनियां निरर्थ मम हो ह्या गोड गुंजारवा !
माझे जन्मच हे फुलां निरविले! भीतों नमी मानवा ! ४

[द्रुतविलंबित]

मज गमे मजसाठिं जगत्पती,
फुलवितो अवघ्या जगताप्रती !
भ्रमर मी रस सांठविं चाखुनी,
मजसमान रसज्ञ न हो जनीं ! ५


[पादाकुलक]

जाइन सोडुन ह्या जगताला,
ठेवुन हा मधुकोश तुम्हांला,
तोंवर आड नका मज होऊ !
पाप नका कुणि हें शिरीं घेऊ ! ६

— नारायण वामन टिळक