तुतारी

(जाति – पादाकुलक)

एक तुतारी द्या मज आणुनी
फुंकिन मी जी स्वप्राणाने
भेदुनी टाकिन सगळी गगनें
दीर्ध जिच्या त्या किंकाळीने
अशी तुतारी द्या मज लागुनी

अवकाशाच्या ओसाडीतिले
पडसाद मुके जे आजवरी,
होतिल ते वाचाल सत्वरी
फुंक मारिता जीला जबरी,
कोण तुतारी ती मज देईल ?

सारंगी ती, सतार सुंदर,
वीणा, बीनहि, मृदंग, बाजा
सूरहि, सनई, अलगुज, – माझ्या
कसची हीं हो पडतिल काजा ?
एक तुतारी द्या तर सत्वर.

रुढी, जुलूम यांची भेसुर
संतानें राक्षसी तुम्हाला
फाडुनि खाती, ही हतवेला
जल्शाची का? – पुसा मनाला;
तुतारीनें ह्या सावध व्हा तर!

अवडंबरलीं ढगें कितीतरि,
रविकिरणांचा चूर होतसे,
मोहर सगळा गळुनि जातसे,
कीड पिकांवरि सर्वत्र दिसे !
गाफीलगिरी तरिही जगावरि

चमत्कार! ते पुराण तेथुनि
सुंदर, सोज्वळ गोडें मोठें,
अलिकडलें तें सगळें खोटें
म्हणती, धरुनी ढेरीं पोटें,
धिक्कार अशा मूर्खांलागुनि !

जुन्या नभीं या ताजे तारक,
जुन्या भूमिवर नवी टवटवी,
जुना समुद्रहि नवरत्ने प्रसवी;
जुन्यांतून जी निष्पत्ति नवी
काय नव्हे ती श्रेयस्कारक ?

जुने जाऊं द्या मरणालागुनि
जाळुनि किंवा पुरुनि टाका,
सडत न एका ठायीं ठाका,
सावध! ऐका पुढल्या हाका !
खांद्यास चला खांदा भिडवुनि !

प्राप्तकाल हा विशाल भूधर,
सुंदर लेणीं तयांत खोदा,
निजनामें; त्यांवर नोंदा;
बसुनी कां वाढवितां मेदा ?
विक्रम कांहीं करा, चला तर !

अटक कशाची बसलां घालुनि ?
पूर्वज वदले त्यां गमलें तें
ऐका खुशाल सादर चित्तें,
परंतु सरका विशंक पुढते
निरोप त्यांचा ध्यानीं घेउनि !

निसर्ग निर्घृण, त्याला मुर्वत
नाहीं अगदीं पहा कशाची !
कालासह जी क्रीडा त्याची,
ती सकलांला समान जाची
चुरुनी टाकी प्रचंड पर्वत !

त्यांशीं भिडुनी, झटुनी, झगडत
उठवा अपुले इंच मनोरे !
पुराण पडक्या सदनीं कारे
भ्याड बसुनियां रडता पोरें ?
पुरुषार्थ नव्हे पडणें रखडत !

संघशक्तीच्या भुईंत खंदक
रुंद पडुनि शें तुकडे झाले,
स्वार्थानपेक्ष जीवीं अपुलें
पाहिजेत ते सत्वर भरलें;
घ्या त्यांत उड्या तर बेलाशक !

धार धरिलिया प्यार जीवावर,
रडतिल, रडोत, रांडा-पोरें;
गतशतकांचीं पापें घोरें
क्षालायाला तुमचीं रुधिरें
पाहिजेत रे ! स्त्रैण न व्हा तर !

जाऊं बघतें नांव लयाप्रत
तशांत बनलां मऊ मेंढरें,
अहह ! घेरिलें आहे तिमिरें !
परंतु होऊं नका बावरे –
धीराला दे प्रसंग हिंमत !

धर्माचें माजवुवूनि अवडंबर
नीतीला आणिती अडथळे;
विसरुनियां हें जातात खुळे
नीतीचें पद जेथें न ढळे
धर्म होतसे तेथेंच स्थ्रिर

हल्ला करण्या ह्या दंभावर– ह्या बंडावर,
शूरांनो ! या, त्वरा करा रे !
समतेचा ध्वज उंच धरा रे !
नीतीची द्वाही पसरा रे
तुतारिच्या या सुराबरोबर !

नियमन मनुजासाठीं, मानव,
नसे नियमनासाठीं, जाणा;
प्रगतिस जर तें हाणी टोणा,
झुगारुनि तें देऊनि, बाणा
मिरवा निज ओजाचा अभिनव !

घातक भलत्या प्रतिबंधांवर
हल्ला नेण्या करा त्वरा रे !
उन्नत्तिचा ध्वज उंच धरा रे !
वीरांनो ! तर पुढे सरा रे
आवेशानें गर्जत "हर-हर" !

पूर्वीपासुनि अजुनि सुरासुर
तुंबळ संग्रामाला करिती;
संप्रति दानव फार माजती,
देवांवर झेंडा मिरवीती !–
देवांच्या मदतीस चला तर !

— केशवसुत