श्रीमहाराष्ट्रगीत

मंगल देशा ! पवित्र देशा! महाराष्ट्र देशा
प्रणाम घ्यावा माझा हा श्रीमहाराष्ट्रदेशा॥ धृ.॥

राकट देशा, कणखर देशा, दगडांच्या देशा
नाजुक देशा, कोमल देशा, फुलांच्याहि देशा
अंजन, कांचन, करवंदीच्या कांटेरी देशा
बकुलफुलांच्या प्राजक्तीच्या दळदारी देशा
भावभक्तिच्या देशा, आणिक बुद्धीच्या देशा
शाहीरांच्या देशा, कर्त्या मर्दांच्या देशा
ध्येय जे तुझ्या अंतरी
निशाणावरी,
नाचते करी;
जोडी इहपरलोकांसी
व्यवहारा परमार्थासी
वैभवासि, वैराग्यासी
जरिपटक्यासह भगव्या झेंड्याच्या एकचि देशा
प्रणाम घ्यावा माझा हा, श्रीमहाराष्ट्रदेशा ॥ १ ॥

अपर सिंधुच्या भव्य बांधवा ! महाराष्ट्रदेशा
सह्याद्रीच्या सख्या ! जिवलगा ! महाराष्ट्रदेशा
पाषाणाच्या देही वरिसी तूं हिरव्या वेषा
गोदा, कृष्णा, भीमा तुझिया ललाटिंच्या रेषा
तुझिया देही करी प्रतिष्ठा प्रथम प्राणांची
मंगल वसती जनस्थानिंची श्रीरघुनाथांची
ध्येय जें तुझ्या अंतरीं..... ॥ २ ॥

भिन्न वृतिंची भिन्न भिन्न हीं एक जीवसत्वें
तुझिया देहीं प्रकट दाविती दिव्य जीवतत्वे
चित्पावन बुध्दीने करिसी तूं कर्तबगारी
देशस्थाच्या खुल्या दिलाची तुजला दिलदारी
कायस्थाचें इमान फिरवी रक्ताचा फेर
ठाक मराठी मनगट दावी तुझें हाडपेर
ध्येय जें तुझ्या अंतरीं..... ॥ ३ ॥

ठायीं ठायीं पांडवलेणीं सह्याद्रीपोटीं
किल्ले सत्तावीस बांधिले सह्याद्रीपाठीं
तोरणगडचा, प्रतापगडचा, पन्हाळगडिंचाही
लढवय्या झुंझार डोंगरीं तूंच सख्या पाही
सिंधुदुर्ग हा, विजयदुर्ग हा, ही अंजनवेल
दर्यावर्दी मर्दुमकीची ग्वाही सांगेल
ध्येय जें तुझ्या अंतरीं..... ॥ ४ ॥

तुझ्या भुकेला वरी नागली आणि कणीकोंडा
वहाण पायीं अंगिं कांबळी उशाखालिं धोंडा
विळा कोयता धरी दिगंबर दख्खनचा हात
इकडे कर्णाटक हांसतसे, तिकडे गुजरात
आणि मराठी भाला घेई दख्खन् - कंगाल
तिकडे इस्तंबूल थरारे, तिकडे बंगाल
ध्येय जें तुझ्या अंतरीं..... ॥ ५ ॥

रायगडावर माय जिवाची गवळण बिनधोक
झोंक हिरकणी नांव ठेवुनी जाइ रोखठोक
करीत पावन अर्पुनि पंचप्राणांचा पिंड
हिरडस-मावळचा श्रीबाजी, ती पावनखिंड
करी रायगड रायरिचा तो जिजाइचा तान्हा
कोंढाण्याचा करी सिंहगड मालुसरा तान्हा
ध्येय जें तुझ्या अंतरीं..... ॥ ६ ॥

रसवंतीच्या पहिल्या बाळा मुकुंदराजाला
पहिलावहिला अष्टांगांनीं प्रणाम हा त्याला
शहर पुण्याच्या, शिवनेरीच्या, पंढरिच्या देशा
पुंडलिकाच्या, शिवरायांच्या, टिळकांच्य देशा
अनंत कोटी ग्रंथ रचुनियां जोडि तुझ्या नामा
वाल्मीकीचें शतकोटी यश विष्णुदास नामा
ध्येय जें तुझ्या अंतरीं..... ॥ ७ ॥

मयूर कविच्या पूर्ण यमकमय महाराष्ट्र देशा
कवि कृष्णाच्या* निर्यमका हे महाराष्ट्र देशा
देवी ज्ञानेश्वरी करि जिथें भक्तीचा खेळ
तिथेंच गीतारहस्य बसवी बुध्दीचा मेळ
जिथें रंगलीं साधींभोळीं जनाइचीं गाणीं
तिथेंच खेळे श्रीपादांची* कलावती वाणी
ध्येय जें तुझ्या अंतरीं..... ॥ ८ ॥

विकावयाला अमोल असली अभंगमय वाणी
करी तुझी बाजारपेठ तो देहूचा वाणी
तुला जागवी ऐन पहांटे गवळी गोपाळ
धार दुधाची काढित काढित होनाजी बाळ
मर्दानी इष्काचा प्याला तुझा भरायासी
उभा ठाकला सगनभाउ हा शाहुनगरवासी
ध्येय जें तुझ्या अंतरीं..... ॥ ९ ॥

प्रभाकराची जडणघडण कडकडित म्हणायाला
दो हातांचा मुजरा माझा तुळशीरामाला
भीमथडीहुनि चहुंमुलखांवर फिरले धारकरी
भीमथडीवर चहुंमुलखांतुनि जमले वारकरी
आळंदीच्या ज्ञानोबांची भिंत घेत धांव
पुंडलिकाचे नांव चालवी दगडाची नाव
बोलघुमट घुमवीत सारखा नवलाची भाक
जेजूरीवर चढी पायरी उभी नऊ लाख
ध्येय जें तुझ्या अंतरीं..... ॥ १० ॥


- गोविंदाग्रज


* केशवसुत
* श्रीपाद कोल्हटकर

तळटीप :
१) पाठ्यपुस्तकामध्ये कवितेच्या अखेरीस 'अपूर्ण' असा उल्लेख असलेली पण मूळ दहा कडव्यांची संपूर्ण संहिता इथे घेतली आहे.
२) 'वसंत देसाई, यांनी स्वरबद्ध केलेले हे गीत 'जयवंत कुलकर्णी' व इतर मंडळींनी सुध्दा पूर्ण गायीलेले नाही.