A NON-PROFIT

A NON-PROFIT, NON-COMMERCIAL PUBLIC SERVICE INITIATIVE BY SURESH SHIRODKAR

रम्य ते बालपण!

'श्रावण मासि हर्ष मानसी' म्हणत रिमझिम पावसात चिंब भिजलेले ते दिवस किंवा 'आनंदी आनंद गडे' म्हणत नाचत-बागडत मारलेल्या उड्या; 'पावसाच्या धारा येती झरझरा' म्हणत पाण्यात सोडलेल्या कागदी बोटी; 'छान किती दिसते.. फुलपाखरू' गुणगुणत बागेत बागडलेले ते क्षण. प्रिय अमुचा एक महाराष्ट्र देश' किंवा 'आमुचे.. चढवू गगनी निशाण' म्हणत पंधरा ऑगष्टच्या प्रभातफेरीत भरपावसात भिजत दिलेल्या घोषणा; 'लाडकी बाहुली होती माझी एक' म्हणत खेळलेले भातुकलीचे खेळ.. रम्य ते बालपण आणि रम्य ते शालेय जीवन! वयं पुढे पुढे सरकत गेले तसे बालपण निघून गेलं. पण व्यक्ती वयाने किंवा कर्तृत्वाने कितीही मोठी झाली तरी प्रत्येकाच्या अंतःकरणात कुमार वयात शिकलेले धडे आणि कवितांसाठी एक छोटासा कोपरा राखून ठेवलेला असतो. कुमार वयात शिकलेले धडे आणि विशेषत: कविता यांचा बालमनावर उमटलेला विलोभनीय ठसा जीवनात कधीच पुसला जात नाही. शालेय अभ्यासक्रमातल्या कविता आजही विसरता येत नाहीत. किंबहूना, अगदी बालपणापासून त्या कविता कुठेतरी खोलवर आपल्या मनात घर करून बसलेल्या असतात. शालेय जीवनात शिकत असताना ज्या शिक्षकांनी अशा कविता आपल्या हृदयावर बिंबविल्या त्या गुरुजनांचे ॠण कसं व्यक्त करावं हे कळत नाही.

साधारणत: १९४० सालापासून अगदी अलीकडच्या शालेय अभ्यासक्रमातल्या म्हणजेच जवळजवळ तीन पिढ्यांनी अभ्यासलेल्या काही निवडक कविता इथे संग्रहीत करून त्या गुरुजनांना आणि सर्व मान्यवर कविंना हा मानाचा मुजरा...!!

सुचना:

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
महत्त्वाची सुचना: ह्या ब्लॉगवरील प्रकाशित सर्व कविता बालभारती, युवकभारती, कुमारभारती या पाठ्यपुस्तकातील आणि १९७१-७२ पुर्वीच्या शालेय स्तरावरील क्रमिक पुस्तकातील असून, माझ्याकडून त्या कवितांचा कोणताही व्यवहारी वापर होत नाही. ह्या सर्व कविता वेगवेगळ्या माध्यमांतून संकलित करून आंतरजालावर केवळ हा एक संग्रह बनवलेला आहे. या सर्व कवितांचे हक्क महाराष्ट्र राज्य पाठ्यपुस्तक निर्मिती व अभ्यासक्रम संशोधन मंडळ, माध्यमिक व उच्य माध्यमिक शिक्षण मंडळ, संबंधित कवी किंवा त्यांच्या वारसदारांकडे सुरक्षित असून कोणत्याहि प्रकारे कॉपीराईट भंग करण्याचा अथवा कोणाच्या भावना दुखवण्याचा उद्देश नाही. केवळ मराठी काव्य-रसिक, वाचक आणि अभ्यासक यांना शालेय अभ्यासक्रमातील अनमोल कवितांचा खजिना आंतरजालावर एकत्र उपलब्ध करून देण्याचा हा एक प्रांजळ प्रयत्न आहे.

येथील कवितांच्या प्रकाशनाबद्दल संबंधितांना काही आक्षेप असल्यास किंवा कॉपीराईट हक्क भंग होत असल्यास त्या काढून टाकल्या जातील. प्रत्येक कवितेच्या खाली कवींची नावे दिली असून नजरचुकीने एखादे नाव राहिले असल्यास किंवा चुकीचे नाव दिलेले असल्यास कृपया लक्षात आणुन द्यावे ही विनंती.

ह्या ब्लॉगवरील कविता कॉपी पेस्ट (Copy & Paste) करता येणार नाहीत याची काळजी घेण्यात आली आहे. तुम्ही या उत्तमोत्तम कविता वाचाव्यात, त्यांचा आनंद घ्यावा याचसाठी आंतरजालावर उपलब्ध करुन दिल्या आहेत. आपणांस या कविता विनासायास एकाचठिकाणी उपलब्ध करून देण्यासाठी संग्राहकाने घेतलेले कष्ट, वेळ आणि श्रम याची बूज राखणे अपेक्षित आहे. कॉपी पेस्टचा अंगवळणी पडलेला शॉर्टकट चोखाळण्यापेक्षा ब्लॉगच्या लिंकचा उपयोग करावा असे संग्राहकाला वाटते. एखादी कविता तुमच्या संग्रही असावी असं वाटलं तर ती लिहून काढा, अथवा, तुमचा इ-मेल आयडी आम्हाला कळवल्यास आपल्याला हवी असलेली कविता मेलवरून जरुर पाठवू.

कृपया ह्या ब्लॉगवरील साहित्याचा कुणीही व्यवहारी वापर करू नये हि विनंती. सर्व वाचकांनी याची नोंद घ्यावी.

ब्लॉगला भेट दिल्याबद्दल धन्यवाद !

- सुरेश शिरोडकर (संग्राहक)
balbharati.suresh@gmail.com
skarsuresh@gmail.com
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

21 November 2015

इथें

(जाति : समुदितमदना)

आम्रतरू हा धरी शिरावर प्रेमळ निज साउली,
मृदुल, कोंवळी, श्यामल हिरवळ पसरे पायांतळी
आणिक पुढतीं झरा खळाळत खडकांतुन चालला,
साध्या, भोळ्या गीतामध्यें अपुल्या नित रंगला !

कांठी त्याच्या निळीं लव्हाळीं, डुलती त्यांचे तुरे,
तृणांकुरांवर इवलालीं हीं उडतीं फुलपांखरें !
खडा पहारा करिती भंवतीं निळेभुरे डोंगर,
अगाध सुंदर भव्य शोभतें माथ्यावर अंबर !

दुर्मिळ ऐशी देइ शांतता सदा मला हें स्थल,
ऎकुं न येई इथें जगाचा कर्कश कोलाहल.
व्याप जगाचा विसराया मी येइ इथें सत्वर,
अर्धोन्मीलित नयनीं बघतें स्वप्नें अतिसुंदर.

शांतविलें मी तप्त जिवाला इथें कितीदां तरी;
कितीदां यावें तरी येथली अवीट ही माधुरी !


— शांता ज. शेळके

16 November 2015

दीपज्योतीस

सोन्याची तनु जाळितेसे अपुली पाषाणमूर्तींपुढें,
मुग्धे ! तें वद कोण पुण्य तुझिया हातास तेणें चढे ?
सारें विश्व बुडे तमांत तिकडे भांबावुनी बापुडें,
गे ! निष्कंप, तुला परंतु इकडे, ही ध्यान-मुद्रा जडे. ll १ ll

घ्याया कोंडुनि, मंदिरांत जगदुद्यानीं न तूं जन्मली,
वायां नासुनि जावया उगवली बागेंत चांफेकळी !
व्हाव्या वर्धित वस्तु ज्यांत वसतें सौंदर्य अत्युत्कट,
इच्छा केवळ कीं ! न वस्तुसह तें पावो जगीं शेवट. ll २ ll

प्रत्यंगीं अवघ्या प्रकर्षभर ये ज्यांच्या पुरा मोडुन
त्यांच्या पूर्णपणास सुस्थिरपणा येथें न अर्धक्षण;
पूर्णोस्थापनकाल तोच पतनप्रारंभही होतसे,
ऐसा निष्ठुर कायदा — सकल या सृष्टीस शासीतसे ! ll ३ ll

येथें नूतनजीर्ण, रूप अथवा विद्रूप, निचोत्तम,
न्यायान्याय, अनीतिनीति, विषयीं संभोग का संयम;
जातीं हीं भरडोनि एक घरटीं, एकत्र आक्रंदत,
आशा भीतिवशा म्हणूनिच मृषा स्वर्ग स्त्रजी शाश्वत. ll ४ ll

हें वैषम्य असह्य 'होतसमयीं' स्थापावया साम्यता,
तेजोवंत यदा यदा त्यजुनि ती प्रेतोपमा स्तब्धता;
अन्यायप्रतिकारकार्य करिती नाना प्रकारांतरें,
दारीं बंड ! घरांत बंड ! अवघें ब्रह्मांड बंडें भरे ! ll ५ ll

हें लोकोत्तर रूप, तेज तुजला आहे निसर्गें दिलें,
कीं तूं अन्य तशींच निर्मुनि जगा द्यावींस कांहीं फलें;
दानें दे न कुणा निसर्ग ! धन तो व्याजें तुम्हां देतसे,
तें त्यांचें ऋण टाक फेडुनि गडे ! राजीखुशीनें कसें ! ll ६ ll

होतां वेल रसप्रसन्न फुटुनी येतो फुलोरा तिला,
ती आत्मप्रतिमांस निर्मुनि हंसे संहारकालानला;
'वाढा आणि जगा' निसर्ग म्हणतो सृष्टीस भूतात्मिका,
डोळ्यांनीं उघ​ड्या पहात असतां होशी गुन्हेगार कां ? ll ७ ll


— बी

झाड म्हणतं धारा दे

झाड म्हणतं धारा दे
वासरू म्हणतं चारा दे
सृष्टीमधल्या चराचराला
देवा, सौख्य निवारा दे.

नदी ओहळा पाणी दे
वन-वेळुंना गाणी दे
अखंड वादळ नको ईश्वरा,
झुळझुळणारा वारा दे.

तृणकोंबांना प्रकाश दे
नवांकुरांना विकास दे
दुष्काळाची नको गर्जना,
सृजना सर्व शिवारा दे.

उन्मेषाला सुस्वर दे
सत्यशिवासह सुंदर दे
विकासगतीला प्रत्येकाच्या
सदैव फिरता फेरा दे.

मांगल्याचे गाणे दे
सौभाग्याची वाणी दे
चिरंतनाच्या विश्रांतीला,
तुझ्या पदाशी थारा दे.

— रवींद्र भट

ह्या कवितेचे शिर्षक वेगळे असू शकते. कुणाला माहित असल्यास कळवावे. 

संकल्पना : श्रीमती वनमाला पाटील, जालना

10 November 2015

दूर दूर माझे घर

दूर दूर माझे घर जोगाईच्या पलीकडे !
पाठ राखती तयाची डोंगराचे उंच कडे !
दूर दूर माझे घर गर्द राईच्या पल्याड,
घुमतसे कानी माझ्या राघू, कोकिळेची साद !
दूर दूर माझे घर वाट आडवळणाची,
मधे जमलीसे गर्दी किती ओहळ-नाल्यांची.
दूर दूर माझे घर आजोबाने बांधलेले,
जरी जुनाट पडके, गणगोत सांभाळले.
दूर दूर माझे घर शेत इवले शेजारी,
पिकवितो बाप माझा तिथे जोंधळा बाजरी.
दूर दूर माझे घर घरी निजविते आई,
मज दळण दळता गात गोडशी अंगाई.
दूर दूर माझे घर घरी बहीण सानुली,
बोलाविते खेळायाला तिजसंगे भातुकली. 
दूर दूर माझे घर घरी शेळी, गाय, बैल,
कधी रुसते, पेटते तीन दगडांची चूल.
दूर दूर माझे घर तिथे कधी सणावारी,
उडे धमाल गाण्यांचीनाचण्याची रातभरी !
दूर दूर माझे घर उभे चांदीच्या रसात,
राखणीस रातकिडे किरकिरती जोसात !

 

— ना. ध. पाटिल

संकल्पना : श्रीमती वनमाला पाटील, जालना

4 November 2015

छोटेसे बहिण-भाऊ

छोटेसे बहिण-भाऊ,
उद्याला मोठाले होऊ
उद्याच्या जगाला, उद्याच्या युगाला,
नवीन आकार देऊ ll धृ ll

ओसाड उजाड जागा,
होतील सुंदर बागा
शेतांना, मळ्यांना, फुलांना फळांना,
नवीन बहार देऊ ll १ ll

मोकळ्या आभाळीं जाऊ,
मोकळ्या गळ्याने गाऊ
निर्मळ मनाने, आनंदभराने,
आनंद देऊ अन घेऊ ll २ ll

प्रेमाने एकत्र राहू,
नवीन जीवन पाहू,
अनेक देशांचे, भाषांचे, वेशांचे,
अनेक एकत्र होऊ ll ३ ll


— वसंत बापट