A NON-PROFIT

A NON-PROFIT, NON-COMMERCIAL PUBLIC SERVICE INITIATIVE BY SURESH SHIRODKAR

रम्य ते बालपण!

'श्रावण मासि हर्ष मानसी' म्हणत रिमझिम पावसात चिंब भिजलेले ते दिवस किंवा 'आनंदी आनंद गडे' म्हणत नाचत-बागडत मारलेल्या उड्या; 'पावसाच्या धारा येती झरझरा' म्हणत पाण्यात सोडलेल्या कागदी बोटी; 'छान किती दिसते.. फुलपाखरू' गुणगुणत बागेत बागडलेले ते क्षण. प्रिय अमुचा एक महाराष्ट्र देश' किंवा 'आमुचे.. चढवू गगनी निशाण' म्हणत पंधरा ऑगष्टच्या प्रभातफेरीत भरपावसात भिजत दिलेल्या घोषणा; 'लाडकी बाहुली होती माझी एक' म्हणत खेळलेले भातुकलीचे खेळ.. रम्य ते बालपण आणि रम्य ते शालेय जीवन! वयं पुढे पुढे सरकत गेले तसे बालपण निघून गेलं. पण व्यक्ती वयाने किंवा कर्तृत्वाने कितीही मोठी झाली तरी प्रत्येकाच्या अंतःकरणात कुमार वयात शिकलेले धडे आणि कवितांसाठी एक छोटासा कोपरा राखून ठेवलेला असतो. कुमार वयात शिकलेले धडे आणि विशेषत: कविता यांचा बालमनावर उमटलेला विलोभनीय ठसा जीवनात कधीच पुसला जात नाही. शालेय अभ्यासक्रमातल्या कविता आजही विसरता येत नाहीत. किंबहूना, अगदी बालपणापासून त्या कविता कुठेतरी खोलवर आपल्या मनात घर करून बसलेल्या असतात. शालेय जीवनात शिकत असताना ज्या शिक्षकांनी अशा कविता आपल्या हृदयावर बिंबविल्या त्या गुरुजनांचे ॠण कसं व्यक्त करावं हे कळत नाही.

साधारणत: १९४० सालापासून अगदी अलीकडच्या शालेय अभ्यासक्रमातल्या म्हणजेच जवळजवळ तीन पिढ्यांनी अभ्यासलेल्या काही निवडक कविता इथे संग्रहीत करून त्या गुरुजनांना आणि सर्व मान्यवर कविंना हा मानाचा मुजरा...!!

सुचना:

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
महत्त्वाची सुचना: ह्या ब्लॉगवरील प्रकाशित सर्व कविता बालभारती, युवकभारती, कुमारभारती या पाठ्यपुस्तकातील आणि १९७१-७२ पुर्वीच्या शालेय स्तरावरील क्रमिक पुस्तकातील असून, माझ्याकडून त्या कवितांचा कोणताही व्यवहारी वापर होत नाही. ह्या सर्व कविता वेगवेगळ्या माध्यमांतून संकलित करून आंतरजालावर केवळ हा एक संग्रह बनवलेला आहे. या सर्व कवितांचे हक्क महाराष्ट्र राज्य पाठ्यपुस्तक निर्मिती व अभ्यासक्रम संशोधन मंडळ, माध्यमिक व उच्य माध्यमिक शिक्षण मंडळ, संबंधित कवी किंवा त्यांच्या वारसदारांकडे सुरक्षित असून कोणत्याहि प्रकारे कॉपीराईट भंग करण्याचा अथवा कोणाच्या भावना दुखवण्याचा उद्देश नाही. केवळ मराठी काव्य-रसिक, वाचक आणि अभ्यासक यांना शालेय अभ्यासक्रमातील अनमोल कवितांचा खजिना आंतरजालावर एकत्र उपलब्ध करून देण्याचा हा एक प्रांजळ प्रयत्न आहे.

येथील कवितांच्या प्रकाशनाबद्दल संबंधितांना काही आक्षेप असल्यास किंवा कॉपीराईट हक्क भंग होत असल्यास त्या काढून टाकल्या जातील. प्रत्येक कवितेच्या खाली कवींची नावे दिली असून नजरचुकीने एखादे नाव राहिले असल्यास किंवा चुकीचे नाव दिलेले असल्यास कृपया लक्षात आणुन द्यावे ही विनंती.

ह्या ब्लॉगवरील कविता कॉपी पेस्ट (Copy & Paste) करता येणार नाहीत याची काळजी घेण्यात आली आहे. तुम्ही या उत्तमोत्तम कविता वाचाव्यात, त्यांचा आनंद घ्यावा याचसाठी आंतरजालावर उपलब्ध करुन दिल्या आहेत. आपणांस या कविता विनासायास एकाचठिकाणी उपलब्ध करून देण्यासाठी संग्राहकाने घेतलेले कष्ट, वेळ आणि श्रम याची बूज राखणे अपेक्षित आहे. कॉपी पेस्टचा अंगवळणी पडलेला शॉर्टकट चोखाळण्यापेक्षा ब्लॉगच्या लिंकचा उपयोग करावा असे संग्राहकाला वाटते. एखादी कविता तुमच्या संग्रही असावी असं वाटलं तर ती लिहून काढा, अथवा, तुमचा इ-मेल आयडी आम्हाला कळवल्यास आपल्याला हवी असलेली कविता मेलवरून जरुर पाठवू.

कृपया ह्या ब्लॉगवरील साहित्याचा कुणीही व्यवहारी वापर करू नये हि विनंती. सर्व वाचकांनी याची नोंद घ्यावी.

ब्लॉगला भेट दिल्याबद्दल धन्यवाद !

- सुरेश शिरोडकर (संग्राहक)
balbharati.suresh@gmail.com
skarsuresh@gmail.com
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

31 July 2010

झाल्या तिन्हिसांजा

[जाति : अवनी]
अजुनि कसे येती ना, परधान्या राजा ?
किरकिरती रातकिडे, झाल्या तिन्हिसांजा ll ध्रु.ll

उशिर होइ काढाया, गाईंच्या धारा
शालु हिरा कालवडी, देती हुंकारा
टवकारिती कान जरी, वाजे दरवाजा
किरकिरती रातकिडे, झाल्या तिन्हिसांजा ll १ ll

वाट तरी सरळ कुठें, पांदीतिल सारी ?
त्यांतुनि तर आज रात्र, अंधारी भारी
आणि बैल कसल्याही बुजती आवाजा
किरकिरती रातकिडे, झाल्या तिन्हिसांजा ll २ ll

'जेवणार मी पुढ्यांत' घाली मधु रुंजी
झोपेने पेंगुळली तरि न निजे मंजी
आणि किती करति आंत-बाहेरी ये-जा
किरकिरती रातकिडे, झाल्या तिन्हिसांजा ll ३ ll

निवल्यावर हुर​ड्याच्या उसळीस न गोडी
लवकर कां सोडिती न मोट तरी थोडी
अधिकाधिक खाली-वर होइ जीव माझा
किरकिरती रातकिडे, झाल्या तिन्हिसांजा ll ४ ll

गुरगुरला तो पिसाळ काल जरा कांही
म्हणती त्या मेल्याला काळिज कीं नाही !
परि पाठीराखी ती आहे अष्टभुजा
किरकिरती रातकिडे, झाल्या तिन्हिसांजा ll ५ ll


— यशवंत

स्वर्ग

असतिल तेथें जिकडे तिकडे विखरुन पडलीं फुलें
असतिल पक्षी झाडांवरती गोड गात बैसले

असेल तेथें वहात सुंदर दुधासारखी नदी
असतिल डोलत हिरवीं पिवळीं कमळें पाण्यामधीं

घरें तेथलीं सुरेख असतील चमकत सोन्यापरी
आंत लाविल्या असतिल रंगीबेरंगी तसबिरी

झगमग करीत असतील तिथले सुंदर दिवे
विझतहि नसतील ते वार्‍यानें जणुं दुसरे काजवे

रोजच जत्रा भरत असावी तिथें नदीच्या तटीं
असतिल खाउ देत घेउनी पैसे दाटूमुटी

पंख लावुनी हिंडत वरतीं असतील तिथलीं मुलें
असतिल चालत ढगावरुनही टाकीत हळुं पावलें

असतिल भारी रंगीत कपडे बाळांचे तेथल्या
शिवले असतिल शेवंतीच्या गुंफुंनिया पाकळ्या

खूप दागिने असतिल त्यांनीं अंगावर घातले
पुन्हां काढुनी नसतील कधिंही पेटिमधीं ठेविले

मुळींच नसतिल त्यांच्या नशिबीं अभ्यासाचीं बुकें
मनास माने तितुके भटकत असतील ते सारखे

नसतिल त्यांना ठोक द्यावया तिथें खाष्ट मास्तर
स्वर्ग असा मज बघावयाला मिळेल का लवकर?


- ग. ल. ठोकळ (गजानन लक्ष्मण ठोकळ)

महाराष्ट्र गीत

बहु असोत सुंदर संपन्न कीं महा
प्रिय अमुचा एक महाराष्ट्र देश हा ll ध्रु. ll

गगनभेदि गिरिविण अणु नच तिथे उणे
आकांक्षांपुढति जिथें गगन ठेंगणे
अटकेवरि जेथील तुरंगिं जल पिणे
तेथ अडे काय जलाशय न दांविणे ?
पौरुषासी अटक गमे जेथ दु:सहा llll

प्रासाद कशास जेथ हृदयमंदिरें
सद्भावांचीच भव्य दिव्य आगरें
रत्नां वा मौक्तिकांहि मूल्य मुळी नुरे
रमणीची कूस जिथे नृमणिखनि ठरे
शुद्ध तिचे शीलहि उजळवि गृहा गृहा llll

नग्न खड्ग करिं, उघडे बघुनि मावळे
चतुरंग चमूचेही शौर्य मावळे
दौडत चहुकडुनि जवें स्वार जेथले
भासति शतगुणित जरी असति एकले
यन्नामा परिसुनि रिपु शमितबल अहा llll

विक्रम वैराग्य एक जागिं नांदती
जरिपटका भगवा झेंडाहि डोलती
धर्म-राजकारण समवेत चालती
शक्तियुक्ति एकवटुनि कार्य साधिती
पसरे यत्कीर्ति अशी विस्मयावहा llll

गीत मराठ्यांचे श्रवणी मुखीं असो
स्फूर्ति दीप्ति धृतिहि देत अंतरी ठसो
वचनिं लेखनीहि मराठी गिरा दिसो
सतत महाराष्ट्रधर्म मर्म मनिं वसो
देह पडो तत्कारणि ही असे स्पृहा llll



— श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर

30 July 2010

या झोपडीत माझ्या

राजास जी महाली, सौख्ये कधी मिळाली
ती सर्व प्राप्त झाली, या झोपडीत माझ्या ॥१॥

भूमीवरी पडावे, ताऱ्यांकडे पहावे
प्रभुनाम नित्य गावे, या झोपडीत माझ्या ॥२॥

पहारे आणि तिजोर्‍या, त्यांतूनि होती चोर्‍या
दारास नाही दोर्‍या, या झोपडीत माझ्या ॥३॥

जाता तया महाला, ‘मज्जाव’ शब्द आला
भिती न यावयाला, या झोपडीत माझ्या ॥४॥

महाली मऊ बिछाने, कंदील शामदाने
आम्हां जमीन माने, या झोपडीत माझ्या ॥५॥

येता तरी सुखे या, जाता तरी सुखे जा
कोणावरी न बोजा, या झोपडीत माझ्या ॥६॥

पाहून सौख्यं माझे, देवेंद्र तोहि लाजे
शांती सदा विराजे, या झोपडीत माझ्या ॥७॥

'तुकड्या' मती करावी, पायी तुझ्या नमावी
मूर्ति तुझि रहावी, या झोपडीत माझ्या ॥८॥



— संत तुकडोजी महाराज

24 July 2010

आई

'आई' ! म्हणोनि कोणी आईस हांक मारी
ती हांक येई कानी मज होय शोककारी l
नोहेच हांक, माते मारी कुणी कुठारी,
आई कुणा म्हणू मी? आई घरी न दारीं! l
ही न्यूनता सुखाची चित्ता सदा विदारी
स्वामी तिन्ही जगांचा आईविना भिकारी ll १ ll
चारा मुखी पिलांच्या चिमणी हळूच देई
गोट्यांत वासरांना ह्या चाटतात गाई  l
वात्सल्य हें पशूंचें मी रोज रोज पाहीं
पाहून अंतरात्मा व्याकूळ हाय होई  l
वात्सल्य माउलीचें आम्हां जगांत नाहीं
दुर्भाग्य याविना का? आम्हांस नाहिं आई ll २ ll
शाळेतुनी घराला येतां धरील पोटीं
काढून ठेविलेला घालील घास ओठीं  l
ष्टया तशा मुखाच्या धांवेल चुंबना ती
कोणी तुझ्याविना गे का ह्या करील गोष्टी?  l
तूझ्याविना न कोणी लावील सांजवाती
सांगेल ना म्हणाया आम्हां 'शुभं करोति' ll ३ ll
ताईस या कशाची जाणीव काहिं नाहीं
त्या सान बालिकेला समजे न यांत कांहीं  l
पाणी तरारतांना नेत्रांत, बावरे ही
ऐकूनी घे परंतू "आम्हांस नाहिं आई"  l
सांगे तसे मुलींना "आम्हांस नाहिं आई"
ते बोल येति कानीं "आम्हांस नाहिं आई" ll ४ ll
आई! तुझ्याच ठायीं सामर्थ्य नंदिनीचें
माहेर मंगलाचें अद्वैत तापसांचें l
गांभीर्य सागराचें औदार्य या धरेचें
नेत्रांत तेज नाचे त्या शांत चंद्रिकेचें l
वात्सल्य गाढ पोटी त्या मेघमंडळाचें
वात्सल्य या गुणांचें आई, तुझ्यांत साचें ll ५ ll
गुंफुनी पूर्वजांच्या मी गाईलें गुणांला
सार्या सभाजनांनीं या वानिले कृतीला l
आई! करावया तूं नाहीस कौतुकाला
या न्यूनतेमुळे ही मज त्याज्य पुष्पमाला l
पंचारती जनांची ना तोषवी मनाला
परि जीव बालकाचा तव कौतुका भुकेला ll ६ ll
येशील तूं घराला परतून केधवां गे ?
दवडूं नको घडीलाये ये निघून वेगें l
हे गुंतले जिवीचे पायी तुझ्याच धागे l
कर्तव्य माउलीचें करण्यास येइं वेगें
रुसणार मी न आतां जरि बोलशील रागें
ये रागवावयाही परि येइ येइ वेगें ll ७ ll


— यशवंत (यशवंत दिनकर पेंढरकर)

गाउं त्यांना आरती

[वृत्त : पांडव दिडकी]
संगरी वीराग्रणी जे धैर्यमेरू संकटी, जन्मले या भारतीं
राष्ट्रचक्रोद्धारणी कर्णापरी ज्यांना मृती, गाउं त्यांना आरती

कोंदला अंधार मार्गी खाचखड्डे मातले, तस्करांनी वेढिलें
संभ्रमी त्या जाहले, कृष्णापरी जे सारथी, गाउं त्यांना आरती

स्वार्थहेतूला दिला संक्षेप ज्यांनी जीवितीं, तो परार्थी पाहती
आप्तविस्तारांत ज्यांच्या देशही सामावती, गाउं त्यांना आरती

देश ज्यांचा देव, त्याचें दास्य ज्यांचा धर्म हो दास्य-मुक्ति ध्येय हो
आणि मार्कंडेयसे जे जिंकिती काळाप्रती, गाउं त्यांना आरती

देह जावो, देह राहो; नाहि ज्यांना तत्क्षितीं, लोकसेवा दे रती
आणि सौभद्रापरी देतात जे आत्माहुती, गाउं त्यांना आरती

जाहल्या दिड.मूढ लोकां अर्पिती जे लोचनें, क्षाळुनी त्यांची मनें
कोटिदीपज्योतिशा ज्यांच्या कृती ज्यांच्या स्मृती, गाउं त्यांना आरती

नेटकें कांही घडेना, काय हेतु जीवना, या विचारी मन्मना
बोधितों कीं "एवढी होवो तरी रे सत्कृती, गा तयांची आरती."


— यशवंत

1 July 2010

पिंपळाचे पान

वसंतात गळतात पिंपळाची पाने,
रंग संपून हिरवा, पान पान होते जुने...

प्रेम वाटले पानाला... काही दिवस लोटले,
'जाळीदार’ पानामुळे बालमन आनंदले...

पुन्हा फुटेल पालवी - पिंपळाच्या फांदयांतून,
पान पुस्तकामधले पाहील हो डोकावून....

एका शहाण्या मुलाने एक पान उचलले,
आणि नव्या पुस्तकात हळू जपून ठेवले...

'जुन्या-नव्याचा हा खेळ’ कधीपासून चालला,
दोन्हींवर प्रेम करु - पाहू आपण सोहळा !


 वि. म. कुलकर्णी

अमर हुतात्मे

ते देशासाठी लढले
ते अमर हुतात्मे झाले!
सोडिले सर्व घरदार
त्यागिला मधुर संसार
ज्योतीसम जीवन जगले
ते देशासाठी लढले !

तो तुरुंग, ते उपवास
ते साखळदंड तनूस
कुणी फासावरती चढले
ते देशासाठी लढले !

झगडली-झुंजली जनता
मग स्वतंत्र झाली माता
हिमशिखरी ध्वज फडफडले
ते देशासाठी लढले !

कितिकांनी दिले प्राणास
हा विसरु नका इतिहास....
पलित्याची ज्वाला झाले
ते देशासाठी लढले !

हा राष्टध्वज साक्षीला
करू आपण वंदन याला
जयगीत गाऊया अपुले
ते देशासाठी लढले !


— वि. म. कुलकर्णी (विनायक महादेव कुलकर्णी)